Giống cây thay đổi số phận
Chiều 1/7, Tổ chức Oxfam tại Việt Nam và Trung tâm Nghiên cứu Lâm sản ngoài gỗ đã trao chứng chỉ FSC cho nhóm 212 hộ dân trồng và khai thác 938ha rừng lùng (có họ với tre) tại xã Đồng Văn (huyện Quế Phong, Nghệ An). Đây địa phương đầu tiên của Nghệ An được nhận chứng chỉ này.
Huyện miền núi Quế Phong được xem là “thủ phủ của cây lùng” với hơn 17.000ha rừng có loài này sinh trưởng và phát triển. Cây lùng được dùng để sản xuất đồ thủ công mỹ nghệ xuất khẩu; các mặt hàng tăm, đũa, chân hương…
Trước đây, người dân thường khai thác lùng theo hình thức tự phát, thậm chí chặt cả bụi. Việc khai thác quá mức đã dẫn đến diện tích và sản lượng ngày càng suy giảm, không tạo được giá trị kinh tế bền vững.
Năm 2018, huyện Quế Phong được dự án “Phát triển bền vững và toàn diện chuỗi giá trị Tre và Nghêu ở Việt Nam” do Liên minh Châu Âu, Tổ chức Oxfam và các đối tác đồn7g tài trợ, triển khai tại 2 xã Đồng Văn và Thông Thụ.
Dự án đã tổ chức các lớp tập huấn cho bà con kỹ thuật và chia sẻ kinh nghiệm trồng, chăm sóc và khai thác rừng lùng theo tiêu chuẩn FSC. Đến nay, dự án đã thành lập được 7 tổ nhóm nông dân sản xuất quy mô nhỏ với 212 hộ thành viên (hơn 898 nhân khẩu), trong đó có hơn 60% thuộc độ tuổi lao động.
Chứng chỉ FSC được cấp bởi Hội đồng Quản lý rừng thế giới (Forest Stewardship Council), nhằm khuyến khích các hoạt động khai thác đi đôi với phát triển bền vững tài nguyên rừng, ngăn chặn việc khai thác rừng bừa bãi.
FSC là chứng chỉ được dùng cho các nhà quản lý rừng hay những nhà sản xuất các sản phẩm từ rừng đảm bảo được tiêu chí về phát triển bền vững, cân bằng được các giá trị bảo vệ môi trường (rừng) với lợi ích xã hội của các bên liên quan (nhà sản xuất, xã hội và người dân địa phương).
Đang cùng chồng thu hoạch những cây lùng già, chị Lương Thị Tiến (SN 1985, trú bản Mường Hinh, xã Đồng Văn) cho biết, gia đình mình được địa phương giao bảo vệ và chăm sóc 8ha lùng. Mặc dù không cho thu nhập cao, nhưng giống cây này có thể khai thác liên tục trong nhiều năm, không tốn chi phí và rất ít công chăm sóc.
Theo chị Tiến, trước đây, người dân thu hoạch lùng rồi bán cho thương lái với giá rẻ. Tuy nhiên, khi đạt chứng chỉ FSC một số công ty đã cam kết thu mua trực tiếp nên giá cả tăng lên đáng kể.
“Trồng cây lùng không tốn kém chi phí, phân bón, thậm chí công chăm sóc cũng rất ít. Mỗi năm 1 đến 2 đợt, tranh thủ những lúc đồng ruộng nhàn rỗi vợ chồng tôi lại khai thác lùng. Chỉ cần khai thác cây đúng độ tuổi, không chặt cả cụm thì năm nào cũng được bán”, chị Tiến chia sẻ.
Tùy vào thời điểm, thân cây lùng có giá từ 110.000-140.000 đồng/tạ; còn phần ngọn, mắt, lá có giá 50.000-80.000 đồng/tạ. Với 8 ha lùng, mỗi năm gia đình chị Tiến có thêm thu nhập từ 25-30 triệu đồng.
Hướng đi xóa đói giảm nghèo
Là thành viên nhóm hộ dân được cấp chứng nhận FSC, ông Lang Văn Hiền (SN 1968, trú bản Khủn Na, xã Đồng Văn) cho biết, trước đây người dân khai thác lùng theo kiểu tự phát, khi cần tiền là vào rừng chặt cây bán dẫn đến năng suất ngày càng giảm sút.
Thế nhưng, từ khi được tập huấn, người dân đã biết được cách chăm sóc, khai thác theo trữ lượng, tuổi cây, cách chặt sát gốc và dọn rác sau khi khai thác. Bên cạnh đó, nhờ nhân giống, trồng thâm canh nên mật độ cây lùng trong rừng tăng lên, mang lại hiệu quả kinh tế.
Theo ông Hiền, ngoài số tiền bán lùng từ 25-30 triệu đồng/năm, gia đình ông còn đường Nhà nước chi trả tiền dịch vụ môi trường rừng 600.000 đồng/ha/năm. Số tiền này tuy không nhiều nhưng phần nào giúp gia đình ông Hiền ổn định cuộc sống, có tiền nuôi các con ăn học.
Nói về định hướng phát triển cây lùng, ông Bùi Văn Hiền - Phó chủ tịch UBND huyện Quế Phong cho biết, địa phương có 188.842 ha rừng tự nhiên, độ che phủ rừng đạt 77,03%. Trong số cả sản phẩm lâm nghiệp, lùng là loài cây đặc hữu, tập trung nhiều ở 2 xã Đồng Văn và Thông Thụ.
Việc 938 ha lùng được cấp chứng nhận FSC giúp các sản phẩm thủ công từ loài cây này thâm nhập dễ hơn vào các thị trường lớn như EU, Mỹ. Đồng thời, nâng cao giá trị sản phẩm, gia tăng thu nhập, xóa đói giảm nghèo cho người dân địa phương.
“Điều đáng mừng, sau khi cây lùng đạt tiêu chuẩn FSC, có 2 doanh nghiệp đã cam kết trực tiếp thu mua nguyên liệu cho người dân. Giá trị bán cũng tăng lên từ 10-15% so với bán qua thương lái.
Sắp tới, huyện Quế Phong mong muốn các đơn vị tiếp tục hỗ trợ về tài chính, kỹ thuật để nhân rộng các mô hình cho bà con học tập. Tổ chức thêm các khóa tập huấn nâng cao năng lực cho cán bộ huyện, xã, thành viên tổ nhóm, hộ gia đình tham gia… Từng bước giúp người dân quản lý rừng ngày càng bền vững hơn về cả quy mô và chất lượng”, ông Hiền chia sẻ.
Dự kiến trong thời gian tới, UBND huyện Quế Phong sẽ tiếp tục mở rộng diện tích rừng lùng được cấp chứng chỉ FSC tại 2 xã Đồng Văn và Thông Thụ với diện tích khoảng trên 1.700ha. Sẽ có khoảng 2.600 nhân khẩu được hưởng lợi trực tiếp từ dự án./.
