Hàu là một loài động vật nhuyễn thể sinh sống dưới biển và những vùng nước lợ, cũng như con ngao, tu hài, vẹm… Nhưng biển sinh ra hàng trăm nghìn thức ăn trong lòng nó, thì mỗi thứ lại có một đặc trưng và hương vị khác nhau.
Dường như, hàu là đứa con xấu xí của biển, chẳng có được cái vỏ trơn mượt mà, hay nhiều màu sắc đẹp mắt, mà cứ xù xì, gai góc, nâu đen, ấy vậy mà bên trong đó, lại là cái thân hàu trắng ngà thơm mát, ngọt lành.
Người dân quê tôi, những người con sinh ra ở biển, từ thưở xa xưa đã biết sống nhờ vào biển, mưu sinh từ món quà mà biển cả mang lại. Biển bao dung rộng rãi, nhưng ngư dân cũng phải đánh đổi bằng biết bao mồ hôi, bằng làn da đen rắn rỏi, bằng cả những vết đứt bật máu khi bàn tay, bàn chân cứa phải cái vỏ sắc lẹm của sò điệp, ốc, và không loại trừ những con hàu biển.
Cái thân hàu ấy, cũng như cá tôm, đã góp phần nuôi sống họ qua những ngày đói kém. Xưa kia, con hàu dường như là một nguồn tài nguyên vô tận dưới lòng biển, một thức ăn sẵn mà chẳng cần phải đi đâu ngoài xa khơi, để người dân đi lượm, xúc, cào…; chỗ ít thì đục, đẽo, khéo léo lể lấy từng cho bữa ăn hằng ngày. Dân dã, nhưng rất lành, nhiều chất dinh dưỡng bổi bổ sức khỏe và còn được biết đến như như một “thực phẩm của tình yêu”!
Với những người dân biển, thịt hàu chế biến đơn giản chừng nào lại ngon chừng đó. Cách đơn giản nhất là khi bắt được hàu còn tươi sống, họ cạy ruột ra, trộn với giấm hoặc chanh, thêm tỏi, ớt, tiêu và xúc ăn như một thứ nộm.
Vị chua, cay, hòa lẫn với ngọt mát của thân hàu khiến cho ai đã từng một lần nếm thử không thể nào quên được. Hoặc đơn giản hơn, từng con hàu mới được bắt lên, tách vỏ và lấy ngay ruột hàu, chấm với nước mắm, pha chút mù tạt và cho vào miệng. Thêm một cút rượu, là có thể ngồi nhâm nhi tới tận khuya.
Những người quê biển, đi xa hàng chục năm trời vẫn nhớ, vẫn thèm được trở về nhà, để ngụp lặn dưới biển, để bàn chân dẫm được con hàu nhặt lên đem về và thêm một lần nếm lại cái hương vị của quê hương đã góp phần nuôi nấng nên họ ngày hôm nay.
Có hàng chục cách khác để thưởng thức cái vị đậm đà, béo ngậy, nhưng thanh mát của con hàu. Đầu tiên phải kể đến hàu nướng mỡ hành với hương thơm quyến rũ. Con hàu đã tách một phần vỏ, để lộ phần thịt tươi rói, mập ú, trắng sữa bên trong được đặt lên bếp than nướng chín.
Khi nước từ thịt hàu tiết ra bắt đầu sôi lên, thì cho hành mỡ đã phi vàng và một ít lạc rang, ớt tiêu đã giã nhỏ lên bề mặt. Phải canh lửa để hàu vừa chín đến, không nướng chín quá làm thịt hàu săn lại, mất đi vị ngọt vốn có của nó.
Sau khi nhắc xuống bếp, vẫn để nguyên cả vỏ hàu lên bàn ăn, chỉ cần ngửi mùi thơm tỏa ra, là đã kích thích đến từng vị giác, khi ăn xong vẫn còn lưu luyến cái ngọt mềm, béo ngậy của hàu nướng.
Hàu còn có thể nấu cháo, như một thứ ăn giản đơn, mà bổ dưỡng, thích hợp cho tất cả mọi người. Những ngày hè nắng cháy, bát canh hàu nấu với rau vặt (ít rau dền, ngọn rau lang, mùng tơi, rau đay…) làm cho bữa ăn trở nên ngon miệng lạ thường.
Chỉ cần mua 3 – 5 lạng hàu ruột, là đủ để nấu một nồi canh, xào lẫn bầu, mươp, hoa thiên lý… cho cả gia đình 5 người ăn. Và còn bao nhiêu món hấp, xào, chiên, nem, hầm, sốt, súp, nhồi, né, cơm tay cầm từ cái ruột hàu bé nhỏ ấy, hoặc làm mắm để có thể đem đi xa làm món quà quê hương độc đáo, đậm đà.
Về xứ Nghệ, chạy dọc con đường 537B qua hơn chục xã vùng bãi ngang ven biển Quỳnh Lưu, chúng ta có thể dễ dàng thấy được hình ảnh những nhóm người ngồi trước cửa nhà, vừa cạy ruột vừa bán cho khách ngang qua đường. Kể cả những đứa trẻ, buổi đi học, buổi ở nhà phụ mẹ cạy hàu. Với chiếc búa nhỏ, sắc hai bên, tách vỏ hàu và lể ruột ra một cách thuần thục, khéo léo. Tôi nhìn cái dụng cụ cạy hàu ấy, rồi nhìn sang đôi găng tay đã rách tả tơi, mới thấy có được vài kg hàu ruột quả không hề dễ dàng.
Chị Nguyễn Thị Phương (32 tuổi, xã An Hòa, Quỳnh Lưu) hóm hỉnh nói: “Tài giỏi khéo léo chi mô, chúng tôi cũng “đổ máu” vì hàu nhiều lắm rồi. Cứ khoảng 15-20 kg hàu vỏ mới tách được 1kg hàu ruột, mà chừng đó là ngồi nguyên ngày. Mùa ni hàu đang rẻ nhất, mỗi kg hàu ruột bán được 60 – 90.000 đồng tùy con to hay nhỏ. Còn nói đến tài phải kể đến mấy người đi lặn hàu ngoài biển tê.”.
Bây giờ hàu biển ít, nên ở độ sâu khoảng 3 sải (mỗi sải khoảng 1,5m) mới bắt được hàu. Những người dân lặn hàu, cứ 1-2 phút chìm dưới biển, lại ngoi lên thở và nghỉ chừng dăm phút, rồi lại tiếp tục chìm. Mỗi lần lặn như vậy, người nhiều thì được 40 – 50 kg, người ít thì 20 - 30 kg hàu vỏ.
Theo phía tay chị Phương chỉ, tôi nhìn ra xa là một bãi dài những cọc tre được chôn xuống, để làm dàn nuôi hàu. Mỗi năm, những ruộng hàu như thế tạo thu nhập thêm cho các hộ gia đình từ 10 - 15 triệu đồng. Dù vất vả, nhưng cũng là có thêm 1 kế sinh nhai ổn định cho người dân quê biển.
Cách đó không xã là bãi biển dài với hàng phi lao thẳng tắp. Du khách đang về ngày một nhiều trên bờ biển Quỳnh vẫn còn nét hoang sơ, để thanh thơi với biển, xin chớ quên thử nếm vị ngọt lành của những con hàu biển tươi ngon.
