Đền Nen (còn có tên gọi khác là đền Tam tòa Đại vương hay đền Cả) được khởi dựng từ thế kỷ 15, là nơi thờ tự Uy Minh Vương Lý Nhật Quang, (con trai thứ 8 của vua Lý Thái Tổ) cùng một số nhân vật lịch sử. Ông là người có công trong việc khai dân, lập ấp, phát triển kinh tế, xây dựng vững chắc vùng biên giới phía Nam của quốc gia Đại Việt.
Theo tương truyền, Lý Nhật Quang là người thông minh, hiếu học, tài cao. Năm 1039, ông được vua cha Lý Thái Tổ cử vào trông coi việc tô thuế tại vùng Hoan Châu, tức Nghệ An, Hà Tĩnh ngày nay. Năm 1041, ông được bổ làm tri châu Nghệ An với tước hiệu Uy Minh Hầu. Đến năm 1044, vua Lý Thái Tông đã phong cho Lý Nhật Quang từ tước Hầu lên tước Vương - Uy Minh Vương.
Ông được sử sách ghi nhận là người giản dị, gần gũi người dân, có công phát triển nông nghiệp; xây đường bộ, đường thủy giao thương với các vùng; mở nhiều trường học; lập các di tích và đền chùa. Dưới thời Lý Nhật Quang, triều đình không phải đưa quân vào đồn trú, mà lực lượng do ông xây dựng tại chỗ đủ sức đảm đương việc vảo vệ biên cương xứ Nghệ thành "Thành đồng vách sắt". (Cổng vào đền Nen).
Trong 16 năm, Uy Minh Vương Lý Nhật Quang đã có công rất lớn củng cố, xây dựng xứ Nghệ từ vùng đất phên dậu, biên viễn được xếp vào diện “trại”, thành “trọng trấn” then chốt, một pháo đài kiên cố cả về quân sự, kinh tế và chỗ dựa lòng người không chỉ đối với nhà Lý, mà cả các triều Trần, Lê, Nguyễn về sau.
Năm 1057, Uy Minh Vương Lý Nhật Quang quy hóa và hiển Thánh ngay dưới chân núi Quả Sơn, huyện Đô Lương. Sau khi mất, nhân dân trong vùng lập nhiều đền thờ ông, không những ở Quả Sơn, mà cả vùng Nghệ Tĩnh hiện nay, ước có trên 50 đền thờ.
Đền với lối kiến trúc vô cùng độc đáo, bố cục trên mặt bằng theo hình chữ nhật bao gồm các hạng mục chính như: thượng điện, trung điện và hạ điện, miếu công đồng, kiệu long đình, hậu bành, hệ thống cổng tam quan, cột nanh, nhà tướng, hỏa lô, nhà tiền tế, tắc môn, hồ sen và sân vườn...
Cổng tam quan dẫn vào đền có kiến trúc xây dựng thời lý, gồm tám mái, hai bên cổng vào đều khắc câu đối chữ Hán.
Các hoạ tiết trang trí bằng những vỏ sành, trên mái ở những ngôi nhà thờ tạo nên nét độc đáo, cổ kính.
Tòa thượng điện là nơi đặt tượng thờ Lý Nhật Quang cùng một số nhân vật lịch sử. Trong đền có hệ thống bàn thờ hơn 20 chiếc.
Nhà bia ghi lại tiểu sử, những đóng góp của Uy Minh Vương Lý Nhật Quang. Suốt 16 năm Lý Nhật Quang đã có công rất lớn trong việc củng cố, xây dựng xứ Nghệ thành một pháo đài kiên cố cả về quân sự, kinh tế. Năm 1057, Uy Minh Vương Lý Nhật Quang quy hóa và hiển Thánh ngay dưới chân núi Quả Sơn, huyện Đô Lương.
Trải qua hàng trăm năm, với bao biến cố thăng trầm của lịch sử nhưng sau nhiều lần trùng tu, tôn tạo nên hiện nay đền Nen có diện mạo hoàn chỉnh trên một không gian rộng với các công trình kiến trúc nghệ thuật độc đáo, được bố trí đăng đối hài hòa, trang nghiêm, tôn kính.
Đây là một trong những ngôi đền cổ đẹp và linh thiêng với lối kiến trúc nghệ thuật được bố trí đăng đối hài hòa qua bàn tay khéo léo của những người thợ xưa. Đền Nen được xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh năm 2005; xếp hạng di tích cấp Quốc gia năm 2009.
Các lễ hội được tổ chức hàng năm ở đền Nen có Lễ khai Hạ vào ngày mồng 7 tháng Giêng; Lễ Tổng binh vào ngày 17 tháng Giêng; Lễ Tổng hộ vào ngày 20 tháng Giêng; Lễ Giỗ Thánh hay còn gọi là lễ Thanh Minh vào ngày mồng 6 tháng Ba (Âm lịch); Lễ Kỳ phúc lục ngoạt ngày 12 tháng Sáu (Âm lịch); Lễ Cầu đảo (những năm nắng hạn kéo dài, nhân dân 13 xã nói trên đều rước Thành hoàng của làng, xã mình về đây để làm lễ cầu mưa)./.
