Đưa đất, đá từ các bãi thải mỏ làm vật liệu phục vụ san lấp các dự án hạ tầng là giải pháp đang được Quảng Ninh bước đầu triển khai hiệu quả.
Uy hiếp cao tốc, đe dọa cuộc sống người dân
Trên các khai trường than từ phường Cẩm Sơn đến địa bàn phường Mông Dương rồi vòng vào xã Dương Huy (TP Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh), dễ dàng nhận thấy, những “núi” đất đá thải khổng lồ chất cao hàng trăm mét.
Dẫn PV vào tổ 1, khu 13, phường Mông Dương, một cán bộ địa chính phường cho hay: “Nhiều năm nay, hơn 50 hộ dân nơi này luôn nơm nớp lo sợ nhà cửa bị sập do ảnh hưởng từ hoạt động khai thác than hầm lò và lo khối bãi thải mỏ khổng lồ nằm cách khu dân cư chỉ vài trăm mét đổ ập xuống”.
Ông Trần Duy Minh, nhà ở ngay lối lên khu vực bãi thải cho hay, khu vực này là một trong những trọng điểm về đổ thải của một số đơn vị thuộc Tập đoàn Than - khoáng sản Việt Nam (TKV) và Tổng công ty Đông Bắc.
Theo ước tính, hàng năm, ngành than bóc xúc, đổ thải hàng trăm triệu m3 đất đá tại các mỏ, lượng đất đá ngày càng có xu hướng tăng lên. Qua đánh giá của các chuyên gia, việc sử dụng đất đá thải mỏ làm vật liệu san lấp mặt bằng các dự án tại Quảng Ninh là cần thiết, một mặt giải quyết được những hệ lụy phát sinh từ những bãi thải, mặt khác tận dụng nguồn vật liệu này để tăng thu thuế tài nguyên, tiền cấp quyền khai thác khoáng sản về ngân sách Nhà nước, đã để lãng phí nhiều năm nay… Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Quảng Ninh Cao Tường Huy
Bà con nơi đây nhiều năm phải sống chung với bụi bặm và nỗi lo đất đá từ trên bãi thải đổ về khi mưa lớn.
Chị Lò Thị Sáu ở đối diện nhà ông Minh lo lắng: “Dòng suối Vũ Môn này vốn hẹp lại không được nạo vét, cải tạo thường xuyên, bãi thải thì nằm ngay thượng nguồn, nếu mưa lớn kéo dài thì hậu quả cho khu dân cư sẽ là thảm khốc. Biết là nguy hiểm, nhưng chúng tôi toàn lao động nghèo, không có tiền để mua nhà nơi khác”.
Hệ thống bãi thải từ các khai trường than cũng đã và đang tiềm ẩn nguy cơ uy hiếp tuyến cao tốc Hạ Long - Vân Đồn qua địa bàn xã Dương Huy, TP Cẩm Phả. Khu vực bãi thải cách khu dân cư chỉ vài trăm mét.
Theo phản ánh của người dân, hôm nào trời nắng to, bụi từ đây bị cuốn trùm xuống đường cao tốc Hạ Long - Vân Đồn, làm cản trở tầm nhìn của các tài xế.
Ngoài ra, các bãi thải phần lớn nằm ở hạ lưu các con suối, nếu đất đá bồi lấp kín các dòng chảy, khi mưa lũ lớn sẽ không thoát kịp, đổ dồn về tuyến kè chân đường cao tốc.
Trao đổi với Báo Giao thông, ông Trần Hoàng Hải, Chủ tịch HĐND TP Cẩm Phả cho biết, thành phố đã nhận được kiến nghị của nhiều hộ dân về việc xem xét, điều chỉnh, dừng đổ thải tại các bãi thải mỏ than gần khu dân cư và gần cao tốc Hạ Long - Vân Đồn.
Hiện cơ quan chức năng của tỉnh và thành phố đang tiếp tục làm việc với các đơn vị liên quan để có giải pháp xử lý.
Đem đất đá bãi thải làm vật liệu san lấp
Theo thống kê, hiện trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh có khoảng 1.000 dự án có sử dụng vật liệu san lấp mặt bằng, bao gồm đất đá và các vật liệu khác, với khối lượng trên 100 triệu m3/năm.
Giai đoạn từ năm 2020 - 2025, nhu cầu sử dụng vật liệu đất đắp, san lấp mặt bằng các dự án trên địa bàn tỉnh khoảng 640 triệu m3. So với nhu cầu, hiện đang thiếu khoảng 220 triệu m3.
Ông Vũ Thanh Hùng, Trưởng phòng Kinh tế và Vật liệu xây dựng, Sở Xây dựng Quảng Ninh cho biết, trong khi tỉnh đang thiếu hụt vật liệu san lấp, trên địa bàn lại có lượng đất, đá thải mỏ khổng lồ nhưng chưa được sử dụng để thực hiện nhiệm vụ này.
Báo cáo của TKV và Tổng công ty Đông Bắc, hiện tổng diện tích các bãi thải mỏ là 2.700ha, tổng trữ lượng đất đá thải khoảng 1.362 triệu m3 và không ngừng tăng lên hàng năm (150 triệu m3/năm).
Các bãi thải đang gây tốn diện tích, ô nhiễm môi trường không khí, nước và đất, ảnh hưởng đến đời sống, sinh hoạt của người dân và hoạt động du lịch, dịch vụ trên địa bàn.
Thậm chí, hàng năm, để giải quyết những tồn tại từ những bãi thải mỏ, ngành than đã phải bỏ ra một khoản kinh phí lớn (từ 1 - 1,5% chi phí sản xuất) để triển khai các dự án ngăn chặn và khắc phục ô nhiễm môi trường, hỗ trợ di dời các hộ gia đình, cá nhân ra khỏi vùng có nguy cơ sạt lở cao.
Còn theo đề án của tỉnh Quảng Ninh, kinh phí để di dời 2.106 hộ dân đến năm 2025 lên tới 2.173 tỷ đồng.
Ông Hùng cho biết, từ năm 2017, Quảng Ninh đã đề xuất và ngày 7/2/2017, Chính phủ đã ban hành thông báo về kết luận của Thủ tướng, trong đó ghi “đồng ý chủ trương hạ thấp độ cao bãi thải để san lấp mặt bằng cho tuyến đường bao biển đoạn Hạ Long - Cẩm Phả”. Đây là dự án đầu tiên triển khai lấy đất đá bãi thải làm vật liệu san lấp.
Ông Vũ Văn Khánh, Giám đốc Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng các công trình giao thông tỉnh Quảng Ninh đánh giá, việc sử dụng đất đá thải mỏ làm vật liệu san lấp mặt bằng cho dự án trên đảm bảo cả về chất lượng và trữ lượng để san lấp.
Sau đó, Bộ TN&MT cũng có nhiều văn bản hướng dẫn, thống nhất về chủ trương việc ủy quyền để UBND tỉnh Quảng Ninh giải quyết việc sử dụng đất, đá thải từ các mỏ than để sử dụng làm vật liệu san lấp mặt bằng, phục vụ các công trình trên địa bàn tỉnh.
Tuy nhiên, việc ủy quyền sử dụng bãi thải nào, thuộc mỏ than nào sẽ do Bộ TN&MT xem xét, đánh giá cho từng trường hợp cụ thể. Trong đó Bộ TN&MT đã có văn bản chấp thuận cho tỉnh khai thác khoảng 0,7 triệu m3 đất đá thải mỏ than Núi Béo làm vật liệu san lấp mặt bằng cho Dự án Đường bao biển Hạ Long - Cẩm Phả.
Hiện Quảng Ninh đã đề xuất với Bộ TN&MT, giai đoạn năm 2021 - 2025, các dự án tại thị xã Quảng Yên, TP Hạ Long, TP Cẩm Phả, TP Uông Bí, thị xã Đông Triều, khu kinh tế Vân Đồn ưu tiên lấy đất đá từ các bãi thải mỏ trên địa bàn.
TP Cẩm Phả là khu vực có số doanh nghiệp khai thác than nhiều nhất Quảng Ninh với hàng chục đơn vị khai thác than hầm lò, lộ thiên thuộc TKV, Tổng công ty Đông Bắc.
Qua rà soát, toàn Quảng Ninh có tổng số 80 bãi thải thì khu vực TP Cẩm Phả có 32 bãi thải. Cùng với các mỏ lộ thiên lớn như Đèo Nai, Cọc Sáu, Cao Sơn thì trên địa bàn TP Cẩm Phả còn có một số doanh nghiệp được thực hiện mô hình vừa khai thác hầm lò, vừa khai thác lộ vỉa theo hình thức tận thu tài nguyên.
Với hàng chục năm khai thác lộ thiên, các đơn vị khai thác than trên địa bàn TP Cẩm Phả đã đắp lên những bãi thải mỏ khổng lồ lên tới khoảng 150 triệu m3 đất, đá/năm, ảnh hưởng đến một vùng rộng lớn khoảng 6.000ha/38.652ha diện tích tự nhiên toàn thành phố.
Hậu quả từ việc khai thác lộ thiên gây ra đối với người dân sinh sống phụ cận bãi các bãi thải không hề nhỏ. Trong đó, phải kể đến những trận ngập lụt gây thiệt hại hàng chục tỷ đồng, thậm chí ngập lụt còn làm chết người như trong trận mưa lũ lịch sử xảy ra vào cuối tháng 7/2015.
