Dù Nhà máy xi măng Sông Lam đã đi vào hoạt động từ nhiều năm nay, thế nhưng, theo khảo sát thực tế có gần 160 hộ dân sống trong vùng chịu ảnh hưởng bởi ô nhiễm môi trường vẫn chưa được di dời. Trong khi các bên liên quan đang “loay hoay” với các phương án giải quyết sự việc.
 
Sống trong ô nhiễm
 
Nhà máy xi măng Sông Lam của Công ty CP Xi măng Sông Lam (thuộc Tập đoàn xi măng The Vissai) được đầu tư với số vốn hơn 10.000 tỷ đồng, công suất 6.000 tấn clinker/dây chuyền/1 ngày. Mỗi năm, nhà máy sẽ cho ra lò 4 triệu tấn sản phẩm và giải quyết việc làm cho khoảng 2.000 lao động. Năm 2016, Dự án đầu tư xây dựng Nhà máy xi măng Sông Lam tại xã Bài Sơn, huyện Đô Lương đi vào hoạt động. Và cũng từ đó hàng trăm hộ dân sống xung quanh nhà máy phải hứng chịu những tác động của môi trường. Đến thời điểm này, nhiều người mong muốn được di dời, tái định cư nhưng vẫn phải sống mòn mỏi chờ đợi.
 
Chúng tôi có mặt tại xóm Đô Sơn, xã Bài Sơn, huyện Đô Lương để tìm hiểu thực tế mức độ ảnh hưởng môi trường đến người dân sống xung quanh của Nhà máy xi măng Đô Lương. Phản ánh với PV, nhiều hộ ở gần hàng rào nhà máy cho rằng, nhà ở của họ thấp hơn cốt nền của nhà máy nên ngoài ảnh hưởng bụi bặm thì còn bị nguồn nước từ trên nhà máy chảy xuống vào khu đất gia đình mỗi khi trười mưa to.
 
Một người dân ở xóm 1, xã Bài Sơn cách hàng rào Nhà máy xi măng Sông Lam không xa, phản ánh: Khi nhà máy bắt đầu vào hoạt động, tiếng ồn, bụi bặm ngày càng xuất hiện với tần suất dày đặc. Máy nghiền đá, xe tải đổ vật liệu ồn ào từ 5 giờ hôm trước đến 1 giờ sáng hôm sau là màn “tra tấn” với những gia đình ở gần hàng rào nhà máy này bấy lâu nay.
 
Ông Nguyễn Văn Hiệp, Phó Bí thư chị bộ, trưởng ban công tác mặt trận Xóm 1, có nhà ở ngay đầu đường vào nhà máy nên vừa phải hứng bụi, vừa phải “lĩnh trọn” lượng nước thải dồn ứ mỗi khi trời mưa. Nhiều nhà ở mặt trước của nhà máy luôn bị nhiễm bởi bụi từ xe ô tô trọng tải lớn vào ra nhà máy. Vài năm nay, mỗi khi mưa nước dồn ứ cục bộ tại khu vực xóm không có lối thoát nên phải tự xử lý khỏi chảy vào nhà dân nhưng bùn đất lại chảy xuống ruộng ảnh hưởng đến sản xuất của bà con. Theo ông Hiệp, từ khi có Nhà máy xi măng Sông Lam đi vào hoạt động thì cuộc sống của hàng trăm hộ dân nơi đây bị ảnh hưởng rất nhiều, thậm chí nhiều hoạt động bị đảo lộn.
 
Bao nhiêu hộ dân bị ảnh hưởng?
 
Được biết, khoảng cách an toàn dân sinh của người dân với Nhà máy Xi măng Sông Lam là 900m tính từ lò nung và 600m tính từ bờ rào nhà máy. Trong khoảng cách này, có 158 hộ dân sinh sống, đặc biệt có 6 hộ dân tại xóm 1, xã Bài Sơn nằm sát cạnh nhà máy với khoảng cách hơn 100m, họ đều mong muốn được di dời càng sớm càng tốt.
 
Ngày 16/8/2019, UBND huyện Đô Lương đã có công văn báo cáo UBND tỉnh Nghệ An để xin ý kiến chỉ đạo liên quan đến phương án di dời một số hộ dân gần ranh giới nhà máy do không đảm bảo an toàn. Theo như ĐTM đã được phê duyệt có 12 hộ dân tính từ hàng rào nhà máy xi măng Sông Lam sẽ di dời.
 
Ông Nguyễn Hữu Quang, Chủ tịch UBND xã Bài Sơn nói, xã không có cơ sở để xác định 12 hộ dân thuộc diện di dời là những hộ nào vì thực tế có đến 158 hộ. Mong muốn của xã là các cơ quan chức năng cùng với tỉnh, huyện, xã và người dân căn cứ vào tình hình thực tế tác động môi trường của nhà máy để xác định những hộ cần di dời. Trước đây, khi đánh giá tác động môi trường, có những số liệu lấy từ khi nhà máy xi măng Đô Lương cũ, công suất nhỏ hơn chỉ có 12 hộ cần di dời, nhưng danh sách cụ thể 12 hộ đó hiện cũng không còn. Trong danh sách có 158 hộ và 136 thửa đất bị ảnh hưởng tính từ ống khói 900m, từ bờ rào 600m, đọc kỹ trong trong đánh giá tác động môi trường thì phạm vi đó quy định trong trường hợp có sự cố xảy ra khi nhà máy hoạt động.
 
Trước thực tế đó, ngày 24/2/2020, UBND xã Bài Sơn đã báo cáo với UBND huyện Đô Lương về vấn đề các hộ dân cần di dời trong đó có nội dung: “Căn cứ vào hồ sơ lưu trữ tại địa phương không phản ánh cụ thể danh sách các hộ nằm trong phạm vị ảnh hưởng bởi đánh giá tác động môi trường của Nhà máy xi măng Sông Lam. Do vậy, UBND xã Bài Sơn không có căn cứ để lập danh sách cụ thể 12 hộ nằm trong phạm vi bán kính 600m kể từ tường rào nhà máy”.
 
Được biết, trước đó, ngày 24/2/2020, Bộ TN&MT đã có Công văn số 14 Thông báo kết luận của ông Võ Tuấn Nhân, Thứ trưởng Bộ TN&MT tại buổi làm việc liên quan đến công tác báo vệ môi trường của Nhà máy Xi măng Sông Lam vào ngày 12/2/2020.
 
Mới đây, ngày 26/2/2020, UBND huyện Đô Lương cũng đã có báo cáo khái toán di dời tái định cư cho 12 hộ nằm trong khu vực có nguy cơ ảnh hưởng môi trường do hoạt động của Nhà máy xi măng Sông Lam theo báo cáo đánh giá tác động môi trường để gửi Chi cục Bảo vệ môi trường tỉnh Nghệ An. Vì trước đó, UBND huyện Đô Lương đã gửi công văn yêu cầu xã Bài Sơn rà soát, lập danh sách cụ thể tên và các thông tin liên quan đến 12 hộ dân nằm trong phạm vi di dời theo báo cáo đánh giá tác động môi trường nhưng xã Bài Sơn trả lời không lập được danh sách 12 hộ dân do hồ sơ lưu trữ không đầy đủ. Vậy, UBND huyện Đô Lương báo cáo để Chi cục Bảo vệ môi trường được biết và cho ý kiến chỉ đạo.
 

 
Các hộ dân chịu ô nhiễm bụi bặm từ nhà máy, ảnh hưởng bởi tiếng ồn từ nhiều năm nay
 
Kiến nghị chưa di dời?
 
Trong diễn biến của vụ việc, mới đây nhất, ngày 02/3/2020, Sở TN&MT tỉnh Nghệ An lại có Công văn số 860/STNMT-BVMT về việc di dời các hộ dân liên quan đến Nhà máy xi măng Sông Lam gửi Bộ TN&MT.
 
Trong đó, nội dung Công văn này nêu rõ:Theo báo cáo của Công ty CP xi măng Sông Lam, UBND huyện Đô Lương và UBND xã Bài Sơn thì không thể xác định được 12 hộ dân phải di dời theo báo cáo ĐTM được phê duyệt; đồng thời số hộ dân được xác định qua bản đồ địa chính đối với bán kính 600m tính từ hàng rào là 158 hộ, đối với bán kính 900m tính từ ống khói là 157 hộ. Do đó, Sở TN&MT tỉnh Nghệ An không đủ cơ sở hướng dẫn Công ty CP xi măng Sông Lam, UBND huyện Đô Lương, UBND xã Bài Sơn thực hiện di dời tái định cư cho các hộ theo chỉ đạo của Bộ TN&MT.
 
Theo đó, Sở TN&MT tỉnh Nghệ An đề nghị Bộ TN&MT xem xét, đồng ý chủ trương trước mắt chưa thực hiện việc di dời các hộ dân khu vực xung quanh nhà máy như đã cam kết của Công ty CP xi măng Sông Lam mà chỉ hướng dẫn Công ty CP xi măng Sông Lam, UBND huyện Đô Lương, UBND xã Bài Sơn thực hiện theo mục 2,Thông báo số 14/TB-BTNMT, ngày 24/02/2020 của Bộ TN&MT… Trên cơ sở thực trạng công nghệ sản xuất, bảo vệ môi trường của giai đoạn 1, dự kiến giai đoạn 2, thực hiện đánh giá tác động tổng thể từ hoạt động của hai giai đoạn đến môi trường ,trong đó đặc biệt làm rõ mức độ tác động từ hoạt động sản xuất của Nhà máy xi măng Sông Lam đến khu vực dân cư xung quanh theo quy định tại Khoản 2, Điều 68 Luật Bảo vệ môi trường năm 2014 để Bộ TN&MT xem xét, phê duyệt theo quy định). Kết quả phê duyệt của Bộ TN&MT sẽ là cơ sở để thực hiện việc di dời tái định cư cho các hộ dân bị tác động xấu theo quy định của pháp luật.
 
Như vậy, với thực tế diễn biến sự việc như trên, gần 160 hộ dân ở xã Bài Sơn thuộc diện chịu tác động xấu bởi môi trường của Nhà máy xi măng Sông Lam vẫn phải chờ để được di dời trong thời gian… khó xác định!
 
Công văn số 14 Thông báo Kết luận của Thứ trưởng Bộ TN&MT Võ Tuấn Nhân nêu rõ: Theo đó, nội dung của công văn nêu rõ: “Đề nghị Sở TN&MT tỉnh Nghệ An phối hợp với các cơ quan, đơn vị liên quan của tỉnh đôn đốc, yêu cầu Công ty CP Xi măng Sông Lam khẩn trương thực hiện di dời các hộ dân trong khu vực xung quanh nhà máy như đã cam kết trong báo cáo đánh giá tác động môi trường phê duyệt tại Quyết định số 297/QĐ-BTNMT ngày 4/2/2016”.