1. Bệnh đậu mùa khỉ là gì?
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đậu mùa khỉ là một bệnh do vi rút đậu mùa khỉ gây ra. Đây là bệnh lây nhiễm từ động vật do vi rút gây ra, có nghĩa là bệnh có thể lây lan từ động vật sang người. Bệnh cũng có thể lây truyền giữa người với người.
Bệnh này được gọi là bệnh đậu mùa khỉ vì bệnh được phát hiện lần đầu tiên ở những đàn khỉ được nuôi để nghiên cứu vào năm 1958. Sau đó, bệnh mới được phát hiện ở người vào năm 1970.
2. Bệnh đậu mùa khỉ thường gặp ở đâu?
Bệnh đậu mùa khỉ thường thấy ở Trung Phi và Tây Phi, nơi có nhiều rừng nhiệt đới và nơi các loài động vật có thể mang vi rút thường sinh sống. Người mắc bệnh đậu mùa khỉ thỉnh thoảng cũng được ghi nhận ở các nước khác ngoài Trung Phi và Tây Phi, sau khi di chuyển từ các khu vực có bệnh đậu mùa khỉ lưu hành.
Trường hợp đầu tiên liên quan đến đợt bùng phát bệnh đậu mùa khỉ hiện nay được báo cáo ở Anh vào ngày 7/5. Bệnh nhân là một người gần đây đi du lịch tới Nigeria.
3.Triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ là gì?
Triệu chứng điển hình của bệnh đậu mùa khỉ bao gồm sốt, đau đầu dữ dội, đau cơ, đau lưng, giảm năng lượng, sưng hạch và phát ban hoặc tổn thương da. Ban thường bắt đầu với 1 đến 3 ngày khởi sốt.
Tổn thương da có thể phẳng hoặc hơi nổi, chứa dung dịch trong hoặc hơi vàng, và sau đó có thể đóng vảy, khô và rụng vảy. Số lượng tổn thương da trên một người có thể dao động từ một vài cho đến vài nghìn nốt. Ban có xu hướng tập trung ở mặt, lòng bàn tay và lòng bàn chân. Các tổn thương này cũng có thể gặp ở miệng, bộ phận sinh dục và mắt.
Triệu chứng điển hình thường kéo dài từ 2 đến 4 tuần và tự biến mất mà không cần điều trị. Nếu bạn nghĩ rằng bạn có những triệu chứng có thể là bệnh đậu mùa khỉ, hãy liên lạc với cán bộ y tế để xin tư vấn. Hãy cho họ biết nếu bạn có tiếp xúc gần với người bị nghi ngờ hoặc xác định mắc bệnh đậu mùa khỉ.
4. Bệnh đậu mùa khỉ có gây tử vong không?
Trong hầu hết các trường hợp, triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ tự mất đi trong vòng vài tuần nhưng ở một số người, chúng có thể dẫn đến các biến chứng y khoa và thậm chí là tử vong. Trẻ sơ sinh, trẻ em và người có bệnh nền là suy giảm miễn dịch có thể có nguy cơ gặp triệu chứng nghiêm trọng hơn và tử vong do bệnh đậu mùa khỉ.
Biến chứng ở các ca bệnh đậu mùa khỉ nặng bao gồm nhiễm trùng da, viêm phổi, lú lẫn, và nhiễm trùng mắt có thể dẫn đến mất thị giác. Có khoảng 3% đến 6% ca bệnh được báo cáo đã dẫn đến tử vong ở các nước có bệnh lưu hành trong thời gian gần đây, thường ở trẻ em hay người có bệnh lý khác. Điều quan trọng cần chú ý là tỷ lệ tử vong này có thể cao hơn thực tế do hoạt động giám sát ở các nước lưu hành bệnh còn hạn chế.
5. Người quan hệ tình dục đồng giới nam có nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ cao hơn không?
Bệnh đậu mùa khỉ lây truyền từ người sang người qua tiếp xúc vật lý gần gũi. Nguy cơ bị nhiễm bệnh đậu mùa khỉ không hạn chế ở người có quan hệ tình dục hoặc người quan hệ tình dục đồng giới nam. Bất cứ ai có tiếp xúc vật lý gần gũi với người có nguy cơ làm lây nhiễm đều có nguy cơ nhiễm bệnh.
Bất cứ ai có triệu chứng có thể là bệnh đậu mùa khỉ nên tìm kiếm lời khuyên của cán bộ y tế ngay. Những người này bao gồm cả người có mối liên hệ với các cộng đồng nơi đã có ca bệnh được báo cáo.
Một số ca bệnh đã được báo cáo từ các nước không có lưu hành bệnh đã được ghi nhận ở người quan hệ tình dục đồng giới nam. Các ca bệnh này được xác định tại các phòng khám sức khỏe tình dục.
Nguyên nhân mà hiện nay chúng ta được nghe nhiều báo cáo về ca bệnh đậu mùa khỉ trong cộng đồng người quan hệ tình dục đồng giới nam có thể là do hành vi tìm kiếm dịch vụ chăm sóc sức khỏe (HSB) một cách tích cực trong nhóm dân cư này. Nốt ban của bệnh đậu mùa khỉ có thể giống với các bệnh lây truyền qua đường tình dục bao gồm cả bệnh do vi rút herpes và bệnh giang mai.
Điều này có thể giải thích tại sao các ca bệnh này được phát hiện tại các phòng khám sức khỏe tình dục. Rất có thể là khi chúng ta hiểu biết nhiều hơn về bệnh này, chúng ta có thể phát hiện ca bệnh trong cộng đồng lớn hơn.
6. Có vắc xin phòng bệnh đậu mùa khỉ không?
Hiện đã có một số loại vắc xin phòng bệnh đậu mùa cũng mang lại khả năng bảo vệ ở mức độ nhất định chống bệnh đậu mùa khỉ. Một loại vắc xin mới hơn đã được phát triển để phòng bệnh đậu mùa (MVA-BN – còn gọi là Imvamune, Imvanex hoặc Jynneos) đã được phê duyệt vào năm 2019 để sử dụng trong phòng ngừa bệnh đậu mùa khỉ và hiện chưa được phổ biến rộng rãi.
WHO hiện đang làm việc với nhà sản xuất để nâng cao khả năng tiếp cận. Những người đã được tiêm phòng bệnh đậu mùa trước đây cũng sẽ có khả năng bảo vệ ở mức độ nhất định chống bệnh đậu mùa khỉ.
Vắc xin gốc phòng bệnh đậu mùa hiện không còn được cung cấp cho công chúng và những người dưới nhóm tuổi 40 – 50 hầu như chưa được tiêm phòng do công tác tiêm phòng bệnh đậu mùa đã chấm dứt vào năm 1980 sau khi bệnh này trở thành bệnh đầu tiên được thanh toán.
Một số nhân viên phòng xét nghiệm hoặc cán bộ y tế có thể đã được tiêm phòng bằng một loại vắc xin đậu mùa được sản xuất gần đây hơn.
7. Phương pháp nào điều trị bệnh đậu mùa khỉ?
Triệu chứng của bệnh đậu mùa khỉ thường tự hết mà không cần điều trị. Điều quan trọng là cần chăm sóc nốt ban bằng cách để chúng tự khô nếu có thể hoặc băng lại bằng gạc ẩm để bảo vệ vùng bị tổn thương nếu cần thiết.
Tránh chạm vào bất cứ chỗ đau nào trong miệng hoặc mắt. Có thể súc miệng và nhỏ mắt với điều kiện là tránh sử dụng sản phẩm có chứa cortisone. Globulin miễn dịch ở người (Vaccinia Immune Globulin – VIG) được khuyến cáo sử dụng trong các ca bệnh nghiêm trọng.
Một loại thuốc kháng vi rút đã được phát triển để điều trị bệnh đậu mùa (tecovirimat, có tên thương mại là TPOXX) cũng đã được phê duyệt để điều trị bệnh đậu mùa khỉ vào năm 2022.
8. Biện pháp phòng chống dịch bệnh đậu mùa khỉ?
Để chủ động phòng chống dịch bệnh đậu mùa khỉ ở nước ta, Bộ Y tế khuyến cáo người dân chủ động thực hiện các biện pháp phòng bệnh sau:
1. Che miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi, tốt nhất che bằng khăn vải hoặc khăn tay hoặc khăn giấy dùng một lần hoặc ống tay áo để làm giảm phát tán các dịch tiết đường hô hấp; rửa tay bằng xà phòng và nước sạch hoặc dung dịch sát khuẩn ngay sau khi ho, hắt hơi. Không khạc nhổ bừa bãi nơi công cộng.
2. Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng và nước sạch hoặc dung dịch sát khuẩn tay.
3. Người có triệu chứng phát ban cấp tính không rõ nguyên nhân kèm theo một hoặc nhiều triệu chứng nghi ngờ cần chủ động liên hệ với cơ sở y tế để được theo dõi, tư vấn kịp thời đồng thời, cần chủ động tự cách ly, tránh quan hệ tình dục.
4. Tránh tiếp xúc gần với người mắc bệnh đậu mùa khỉ, tránh tiếp xúc trực tiếp với những vết thương, dịch cơ thể, giọt bắn và các vật dụng, đồ dùng bị nhiễm mầm bệnh. Trong trường hợp nơi ở/nơi làm việc có người mắc hoặc nghi ngờ mắc bệnh, cần thông báo cho cơ quan y tế để được tư vấn và xử trí kịp thời, không tự ý điều trị.
5. Người đến các quốc gia có lưu hành dịch bệnh đậu mùa khỉ (khu vực Trung và Tây Phi), cần tránh tiếp xúc với động vật có vú (chết hoặc sống) như: động vật gặm nhấm, thú có túi, động vật linh trưởng có thể chứa vi rút đậu mùa khỉ. Khi quay trở về Việt Nam cần chủ động khai báo với cơ quan y tế địa phương để được tư vấn.
6. Đảm bảo an toàn thực phẩm, thực hiện lối sống lành mạnh, tăng cường vận động thể lực, nâng cao sức khỏe./.
