Trao đổi với phóng viên bên lề kỳ họp Quốc hội, Bộ trưởng Trần Hồng Hà nói: Thời tiết hiện nay có biến đổi bất thường, nhiệt độ nóng lên. Không phải chỉ Việt Nam mà ở các nước có hạ tầng phát triển như Mỹ, châu Âu, mưa lớn tập trung vào một thời điểm thì không có hạ tầng nào chịu được. Chúng ta cũng phải phân biệt vấn đề dị thường thời tiết như mưa lớn cực đoan với các vấn đề đầu tư hạ tầng thiếu đồng bộ, thiếu tầm nhìn.
Tình trạng cứ mưa là ngập ở các thành phố lớn như Hà Nội, TPHCM nói lên điều gì, thưa Bộ trưởng?
Tôi cho rằng phải nhìn lại toàn bộ hạ tầng ở các đô thị. Khi thiết kế các đô thị thì quan trọng nhất là mỗi đô thị mang đặc trưng về địa hình khác nhau, quan trọng nhất là phải dự báo được tình hình cực đoan của khí hậu thời tiết.
Khi dự báo được mức cực đoan của khí hậu, dự báo ở tầm dài hạn, để đưa ra các giải pháp tối ưu thì mới giải quyết được vấn đề. Tức là các hệ thống thu nước mưa, thoát nước mưa, xử lý nước thải phải đồng bộ, phải tính toán được mật độ dân cư, cùng với yếu tố hạ tầng của chúng ta ra sao.
Thậm chí phải dự báo không phải xảy ra hàng năm mà có thể 20, 30, 50 năm mới xảy ra 1 lần cực đoan, thì cũng phải tính đến phương án đó. Mà phương án đó giúp cho khâu thiết kế cơ sở hạ tầng như công trình ngầm, đường giao thông ngầm, đường giao thông bề mặt…
Chúng ta phải có tầm nhìn để khi mưa lớn xảy ra khu vực đó có thể thoát được nước một cách tự nhiên. Còn khu vực không tự thoát được nước thì phải sử dụng máy móc thiết bị nhưng điều đó phải hạn chế.
Bên cạnh đó, trong trường hợp thời tiết cực đoan, chúng ta cũng phải tính toán đến hệ thống bể trữ nước. Như Nhật Bản có khu vực người ta bố trí những đường ngầm, gọi là hầm chứa nước lớn, vừa giữ lượng nước không để ngập lụt, vừa để tưới cây khi hạn hán xảy ra. Đó là giải pháp mà các nước làm, tất nhiên là đắt đỏ, nhưng quan trọng là tầm nhìn, thiết kế và đầu tư hạ tầng và phải có sự đồng bộ.
Trong vùng lõi ở các khu đô thị thường mọc lên các nhà cao tầng, theo Bộ trưởng, liệu đó có phải là nguyên nhân dẫn đến tình trạng sau một cơn mưa lớn Hà Nội biến thành sông?
Hai hiện tượng đó chưa chắc đã có mối liên hệ với nhau. Tất nhiên là có ảnh hưởng, nhưng khi dân số tăng lên, kèm theo vấn đề hạ tầng. Ở đây tôi muốn nói là hạ tầng tiêu thoát nước phải tính toán, bao gồm lượng nước con người sử dụng và lượng nước mưa trong thời tiết cực đoan. Cần tính toán đồng bộ cơ sở hạ tầng, số lượng người dân, nước thải cộng với nước mưa.
Còn năng lực dự báo thì sao, thưa Bộ trưởng?
Việc đó chúng ta hoàn toàn có thể làm được. Khi dự báo nói đến lưu lượng mưa trong một đơn vị thời gian, tính toán được trên một m2 lượng mưa thế nào. Nếu chúng ta làm tiếp bài toán mô hình, khả năng công suất hệ thống tiêu thoát nước thì có thể dự báo mức ngập ra sao. Đây là điều hướng tới của cơ quan khí tượng thủy văn. Tất nhiên tính toán dự báo mưa lũ cũng phải tính đến lượng nước trong lưu vực sông.
Tất nhiên, để dự báo trong thời gian ngắn một cách chính xác, đó là điều không dễ. Nhưng chúng ta hoàn toàn có thể dự báo trong điều kiện thời tiết cực đoan. Hiện các chuyên gia, dự báo khí tượng thủy văn đều hướng tới mục tiêu đó. Tất nhiên độ chính xác còn khác nhau.
Theo ông, Hà Nội có nên có dự án chống ngập giống như TPHCM không?
Trước hết, Hà Nội cần tăng cường công tác dự báo. Thứ 2, cần có dự án tổng thể trong đó đánh giá một cách căn cơ và đưa ra những số liệu lịch sử cũng như số liệu hiện nay về hiện tượng cực đoan của thời tiết với lượng mưa như thế này. Thứ ba, cần nghiên cứu một cách kỹ càng, nhất là khi thiết kế đô thị, để làm sao đô thị đó là đô thị thông minh, chống chịu được các hiện tượng thời tiết cực đoan.
Còn bài toán mang tính ứng phó như khi đã ngập rồi thì phải sử dụng các máy bơm để thoát nước, đó gần như là điều mang tính trù bị bắt buộc. Nhưng phải tính toán trong quá trình thiết kế các đô thị, tạo ra hệ thống thoát nước, đảm đương được huyết mạch của đô thị. Cần phải xây dựng được các đô thị có khả năng chống chịu một cách thông minh, hay nói cách khác là thiết kế được một cách thông minh các đô thị để đảm bảo được tính bền vững.
Tuy nhiên, theo tôi, cần có một dự án tiếp cận một cách tổng thể, xuất phát từ dự báo, quy hoạch, tính toán để có một hạ tầng có thể chống chịu, thích ứng phù hợp. Thêm vào đó là các giải pháp kỹ thuật, sử dụng các giải pháp mang tính chủ động như các khu vực khi lũ lụt thì có khu vực để chứa nước trong thời điểm đó, như cánh đồng, sân vận động, có thể là các bể chứa nước để tạm thời không tạo ra sự ngập lụt, tác động vào những nơi xung yếu gây thiệt hại về tài sản cho con người.
Phải tạo ra một hệ thống hạ tầng, bao gồm cả hệ thống chứa nước ở các nơi giao thông trọng yếu, những khu ngập lụt lớn, nhưng quan trọng nhất vẫn phải xuất phát từ thiết kế tổng thể hệ thống.
Cảm ơn Bộ trưởng!
