Ngày 9/6, Bộ trưởng GTVT Nguyễn Văn Thể sẽ trả lời chất vấn tại kỳ họp thứ 3 của Quốc hội khóa XV. Một trong các nội dung dự kiến là về bất cập, tồn đọng tại trạm thu phí BOT giao thông.
Theo báo cáo giải trình của Bộ GTVT, đến thời điểm năm 2019, cả nước đã huy động được khoảng 706.128 tỷ đồng đầu tư 222 dự án kết cấu hạ tầng giao thông. Riêng đối với Bộ GTVT, đến nay đã huy động được được khoảng 244.086 tỷ đồng để đầu tư 70 dự án đầu tư kết cấu hạ tầng giao thông theo phương thức PPP (63 dự án BOT, 04 dự án BT, 01 dự án BT kết hợp BOT và 02 dự án BOO).
Các dự án này đưa vào khai thác đã phát huy hiệu quả, tạo ra động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hộ tuy nhiên đã phát sinh vướng mắc, bất cập. Bộ GTVT đã dừng triển khai 11 dự án BOT. Đến nay, vẫn còn 21 dự án tồn tại bất cập.
21/70 trạm thu phí tồn tại bất cập
Trong 4 năm qua, Bộ GTVT đã rà soát tổng thể 70 trạm thu phí BOT và nhận thấy 21 trạm thu phí còn tồn tại bất cập, được phân thành 4 nhóm.
Nhóm 1 gồm 3 trạm thu phí đặt ngoài phạm vi dự án, gồm trạm Bắc Thăng Long - Nội Bài (Hà Nội), trạm Bỉm Sơn (trên Quốc lộ 1, tỉnh Thanh Hóa) và trạm Cầu Rác (trên Quốc lộ 1, tỉnh Hà Tĩnh).
Nhóm 2 gồm 7 trạm thu phí đặt trên tuyến đường hiện hữu, thu phí hoàn vốn 2 hợp phần (cải tạo nâng cấp đường hiện hữu và xây mới tuyến tránh) gồm các trạm Nam Cầu Giẽ, trạm Tân Đệ, trạm Bến Thủy, trạm Quán Hàu, trạm Trảng Bom, trạm Cai Lậy và trạm TP Sóc Trăng.
Nhóm 3 gồm 6 trạm, thu phí trên cả tuyến quốc lộ và đường cao tốc song hành gồm 2 trạm thu phí trên quốc lộ 6 và trên cao tốc Hòa Lạc - Hòa Bình; 2 trạm trên quốc lộ 3 (trạm Bờ Đậu) và trên cao tốc Thái Nguyên - Chợ Mới; 2 trạm thu phí trên quốc lộ 5 hỗ trợ thu phí hoàn vốn cho cao tốc Hà Nội - Hải Phòng.
Nhóm 4 gồm 5 trạm thu phí có tính đặc thù gồm 2 trạm hoàn vốn dự án xây dựng các hầm đường bộ Đèo Cả, Cù Mông và Hải Vân (trạm trên tuyến La Sơn - Túy Loan và trạm đặt tại đường dẫn phía Nam hầm Hải Vân); trạm Km1747 trên đường Hồ Chí Minh, Đắk Lắk; trạm Ninh Xuân trên Quốc lộ 26 và trạm T2 trên Quốc lộ 91.
Trên cơ sở kết quả đánh giá bất cập, Bộ GTVT đã phối hợp với địa phương, nhà đầu tư áp dụng nhiều giải pháp như di dời trạm thu phí về vị trí phù hợp; bổ sung trạm thu phí trên tuyến tránh để tách riêng phần hoàn vốn cho đường hiện hữu và cho tuyến tránh; gộp trạm có khoảng cách quá gần nhau; miễn giảm phí cho người dân sống gần trạm…
Đến nay, Bộ GTVT đã đàm phán với nhà đầu tư xử lý được 16/21 trạm, tạo được sự đồng thuận của người dân. Riêng trạm Cai Lậy (Tiền Giang) đã thống nhất giải pháp xử lý phù hợp nhưng có thể còn tiềm ẩn rủi ro khi thu phí trở lại.
Còn lại 4 trạm có tính chất đặc thù, giải pháp xử lý bất cập vượt thẩm quyền của Bộ GTVT gồm trạm Bỉm Sơn, trạm Bờ Đậu, trạm La Sơn - Túy Loan và trạm T2 trên Quốc lộ 91.
Theo đánh giá, nguyên nhân chủ yếu dẫn đến các bất cập nêu trên là hầu hết dự án BOT được triển khai từ giai đoạn pháp luật khuyến khích cải tạo tuyến đường hiện hữu theo hình thức hợp đồng BOT. Sau khi Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết số 437, cách làm trên không còn được áp dụng.
Đề xuất phương án Nhà nước mua lại dự án BOT
Bộ GTVT cho biết trong tổng số 70 dự án BOT, 54 dự án đang tổ chức thu phí hoàn vốn. Trong đó, 41/54 dự án có số thu thấp hơn dự tính; 19 dự án có mức thu đạt dưới 70%, cá biệt 3 dự án có doanh thu chỉ đạt dưới 30% so với phương án tài chính, gây vỡ phương án tài chính (BOT cầu Thái Hà, BOT mở rộng đường Hồ Chí Minh đoạn Km1738+148 - Km1763+610, BOT cầu Bình Lợi).
Việc dự án sụt giảm doanh thu có một phần nguyên nhân từ cơ quan Nhà nước. Cụ thể, Nhà nước đã chỉ đạo giảm giá vé cho một số nhóm phương tiện, đồng thời không cho tăng phí theo lộ trình trong hợp đồng BOT.
Ngoài ra, doanh thu BOT sụt giảm còn do lưu lượng xe qua trạm thấp hơn dự báo, bị phân lưu sang một số tuyến đường song hành.
Đối với 4 trạm thu phí BOT chưa được thu phí, Bộ GTVT đã phối hợp với bộ, ngành và địa phương nghiên cứu giải pháp nhưng không thể xử lý được triệt để bất cập.
Bộ GTVT đã đưa ra phương án sử dụng vốn Nhà nước thanh toán chi phí đầu tư và chấm dứt hợp đồng trước thời hạn nhằm giải quyết 3/4 trạm thu phí (trạm Bỉm Sơn, trạm Bờ Đậu và trạm T2); Bổ sung vốn Nhà nước nhằm thay thế quyền thu phí tại trạm La Sơn - Túy Loan.
Đến nay, phương án trên chưa triển khai được do chưa có căn cứ pháp luật và chưa xác định được nguồn vốn để xử lý. Bộ GTVT đang rà soát cơ sở pháp lý và nguồn vốn để báo cáo Quốc hội tại kỳ họp thứ 4 tổ chức vào tháng 10.
Đối với dự án gặp vướng mắc về doanh thu, Bộ GTVT để ngỏ khả năng đề xuất lộ trình tăng phí để tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp BOT nhưng không gây tác động nhiều đến chi phí vận chuyển hàng hóa và chính sách điều tiết nền kinh tế.
Còn 3 dự án BOT bị vỡ phương án tài chính (gồm BOT cầu Thái Hà, BOT mở rộng đường Hồ Chí Minh qua tỉnh Đắk Lắk và BOT cầu Bình Lợi), Bộ GTVT kiến nghị cấp có thẩm quyền cho phép sử dụng vốn Nhà nước thanh toán chi phí đầu tư để chấm dứt hợp đồng trước thời hạn.
Ngoài ra, hiện này còn 03 dự án BOT khác tiềm ẩn nguy cơ phát sinh phá vỡ phương án tài chính, cần sự hỗ trợ từ phía nhà nước bao gồm dự án BOT Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang, dự án BOT cải tạo Quốc lộ 26, dự án BOT cầu Văn Lang kết nối Thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ với huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội. Đối với các dự án này, Bộ GTVT đang tiếp tục đánh giá kỹ lưỡng để đề xuất giải pháp phù hợp./.
