Dù việc tiêm một mũi vaccine ngừa Covid-19 tương đối dễ dàng ở bất cứ khu vực nào tại Mỹ, thì chiến dịch tiêm chủng ở các nước khác trên thế giới lại diễn ra chậm chạp hoặc không đồng nhất do tình trạng thiếu nguồn cung, khả năng tiếp cận không giống nhau và những lo ngại về độ an toàn của vaccine.
Các nhà nghiên cứu hy vọng chiến lược tiêm kết hợp các loại vaccine ngừa Covid-19 sẽ giúp giải quyết các vấn đề nêu trên, đồng thời tạo ra sự linh hoạt trong cơ chế miễn dịch của người được tiêm.
Trên thế giới, các công ty dược phẩm khác nhau có những cách tiếp cận khác nhau trong phát triển vaccine ngừa Covid-19. Pfizer/BioNTech và Moderna sản xuất vaccine ngừa Covid-19 sử dụng công nghệ mRNA. Oxford-AstraZeneca và Johnson&Johnson lại tập trung vào vaccine vector. Còn Nanocovax thì phát triển vaccine dựa trên protein.
Việc kết hợp vaccine không chỉ đơn thuần là kết hợp giữa các hãng sản xuất cùng dạng vaccine – như tiêm mũi vaccine đầu tiên của Pfizer và mũi thứ 2 của Moderna. Hệ miễn dịch cũng được kích thích nếu tiêm mũi vaccine thứ nhất của AstraZeneca và mũi thứ 2 của Moderna.
Những lợi ích rõ ràng nhất của việc kết hợp các loại vaccine là về mặt hậu cần: Mọi người có thể tiêm bất cứ liều nào có sẵn mà không cần lo lắng.
Bằng việc đẩy nhanh chiến dịch tiêm chủng trên toàn cầu, trong đó kết hợp các loại vaccine với nhau, có thể giúp chấm dứt đại dịch Covid-19.
Các nhà nghiên cứu cũng hy vọng việc kết hợp các loại vaccine khác nhau sẽ kích hoạt phản ứng miễn dịch mạnh mẽ hơn, kéo dài hơn so với việc tiêm cả 2 mũi cùng 1 loại vaccine duy nhất. Cách tiếp cận này có thể bảo vệ người tiêm tốt hơn khỏi các biến thể mới của SARS-CoV-2.
Hiệu ứng sinh học của phương pháp trộn và kết hợp
Theo các nhà khoa học, có một số cơ sở cho thấy tiêm 2 loại vaccine ngừa Covid-19 khác nhau có thể dẫn đến phản ứng miễn dịch mạnh hơn.
Mỗi công ty sử dụng các đoạn protein gai SARS-CoV-2 khác nhau trong công thức của mình. Do hệ miễn dịch của con người phản ứng với các protein gai này để tạo ra kháng thể chống virus việc tiếp xúc với những đoạn protein gai khác nhau có thể giúp cơ thể sản sinh một loạt kháng thể tương ứng, từ đó bảo vệ cơ thể tốt hơn, tăng khả năng chống lại các biến chủng do protein gai bị đột biến.
Các công nghệ phát triển vaccine khác nhau cũng được cho là kích hoạt những khả năng khác nhau của hệ miễn dịch.
Vaccine ngừa Covid-19 của Pfizer và Moderna đều chứa một đoạn mRNA, đóng vai trò là vật liệu di truyền chỉ đạo việc sản sinh protein gai nCoV trong cơ thể. Hệ miễn dịch của người tiêm sau đó sẽ nhận ra protein gai ngoại lai này và tạo ra kháng thể chống lại nó.
Một số loại vaccine ngừa Covid-19 khác dựa vào vector virus. Ngoài J&J và AstraZeneca, các hãng sử dụng vaccine vector có Sputnik V của Nga và CanSino Biologics của Trung Quốc.
Với công nghệ này, các nhà nghiên cứu đã sửa đổi một loại virus adeno, loại virus cúm thông thường mang gen của virus corona. Virus đã được chỉnh sửa - an toàn và không thể tái tạo ở người, đóng vai trò là vector đưa protein của nCoV vào tế bào người, giúp kích thích phản ứng của hệ miễn dịch.
Dù vậy, hệ thống miễn dịch có thể sinh ra phản ứng miễn dịch với chính vaccine vector, làm giảm hiệu quả của vaccine ngừa Covid-19. Các chuyên gia hy vọng rằng việc kết hợp các loại vaccine khác nhau, như tiêm mũi thứ nhất với vaccine công nghệ mRNA và mũi thứ hai với một vaccine vector hay ngược lại, có thể làm giảm nguy cơ đó.
Các nghiên cứu về độ an toàn và hiệu quả của tiêm kết hợp vaccine
Trên thế giới hiện có nhiều nghiên cứu được tiến hành trên động vật và người để xem xét mức độ an toàn, các loại phản ứng miễn dịch được tạo ra và thời gian miễn dịch kéo dài khi tiêm 2 loại vaccine ngừa Covid-19 khác nhau.
Kết quả thử nghiệm ở Tây Ban Nha với hơn 600 người cho thấy, tiêm phòng vaccine vector AstraZeneca kết hợp với vaccine công nghệ mRNA của Pfizer-BioNTech có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch mạnh mẽ chống lại virus SARS-CoV-2.
Kết quả sơ bộ một nghiên cứu của Đức, chưa được đồng kiểm, cho thấy tiêm mũi thứ nhất bằng vaccine AstraZeneca và mũi thứ 2 bằng vaccine Pfizer có thể giúp tạo ra nhiều kháng thể bảo vệ hơn, bảo vệ tốt hơn trước các biến thể so với tiêm 2 mũi cùng loại vaccine AstraZeneca.
Com-CoV2 ở Anh cũng đang tiến hành nghiên cứu về mức độ an toàn toàn và hiệu quả của việc kết hợp các mũi tiêm AstraZeneca và Pfizer/BioNTech. Theo kết quả sơ bộ, những người tiêm một mũi mỗi loại ghi nhận tác dụng phụ nhẹ hơn so những người tiêm hai mũi vaccine cùng một loại. Kết quả cuối cùng của nghiên cứu này dự kiến được công bố trong tháng 6/2021.
Kết hợp vaccine có thể giúp chống biến thể SARS-CoV-2
Các biến thể mới của virus SARS-CoV-2 là một trong những lý hợp lý nhất để cân nhắc tiêm kết hợp vaccine. Việc sử dụng vaccine nhắm vào các biến thể khác nhau sẽ cung cấp khả năng miễn dịch rộng rãi hơn và hạn chế sự xuất hiện của các chủng mới có thể nguy hiểm hơn.
Những người đã được tiêm chủng đầy đủ hiện nay có thể sẽ cần tiêm mũi thứ ba để ngăn ngừa các biến thể mới.
Các nhà khoa học cho rằng, chiến lược tiêm chủng có thể thay đổi. Nếu mũi đầu tiên sử dụng vaccine vector, thì mũi thứ 2 nên sử dụng vaccine mRNA hoặc vaccine dựa trên protein. Điều này có thể giúp tăng cường phản ứng miễn dịch của người được tiêm.
Tuy nhiên, hiện nay, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Mỹ chỉ cho phép kết hợp vaccine Pfizer và Moderna, cùng dựa trên mRNA, trong trường hợp “ngoại lệ”, như nguồn cung cấp vaccine hạn chế hoặc nếu người được tiêm không biết họ tiêm loại vaccine nào ở mũi đầu tiên.
Trong khi đó, Cơ quan y tế công cộng Canada gần đây đã phê duyệt việc kết hợp các loại vaccine Covid-19 khác nhau nếu nguồn cung hạn chế khiến người tiêm không nhận được liều thứ hai của cùng một loại vaccine hoặc nếu người dân lo ngại về việc tiêm mũi thứ hai của vaccine AstraZeneca.
Các nước EU cho đến nay vẫn đang chờ kết quả nghiên cứu sâu hơn trước khi cho phép kết hợp các loại vaccine./.
