Hàng loạt mỏ khoáng sản khai thác vượt công suất, lỗ hổng quản lý ở đâu?

Sơ suất?

Theo số liệu từ Sở Tài nguyên và Môi trường (TN-MT) Hà Tĩnh, hiện, trên địa bàn tỉnh có 70 mỏ vật liệu xây dựng được UBND tỉnh này cấp phép đang còn hiệu lực. Trong số 70 mỏ thì có đến 23 mỏ được xác định khai thác vượt công suất.

Cụ thể, năm 2022 và 2023, có 23 mỏ khai thác vượt công suất trong phạm vi được cấp phép, trong đó, có 15 mỏ khai thác vượt công suất dưới 15%; 8 mỏ khai thác vượt công suất từ 15% trở lên.

Đáng nói, có một số mỏ liên tục suốt 2 năm đều khai thác vượt công suất cho phép như: mỏ đất xã Xuân Liên của Công ty cổ phần Xây dựng Thương mại Dịch vụ Thái Ngọc; mỏ đất phường Hưng Trí của Công ty cổ phần Xây dựng - Thương mại tổng hợp Hòa Bình; mỏ đất Bắc Sơn 2 của Công ty TNHH Hoàng Tuấn Khanh.

Riêng từ đầu năm 2024 đến nay, Sở TN-MT Hà Tĩnh đã tham mưu xử phạt hành chính đối với 3 doanh nghiệp khai thác mỏ vi phạm vượt công suất. UBND tỉnh Hà Tĩnh cũng ban hành 2 quyết định xử phạt với tổng số tiền 680 triệu đồng. Thậm chí, có doanh nghiệp khai thác vượt công suất lẫn ranh giới, đến mức phải chuyển hồ sơ, xem xét xử lý hình sự.

Ghi nhận tại huyện Thạch Hà, năm 2022, mỏ đất của Công ty CP Vận tải và Xây dựng 2/9 ở khu vực đồi Lâm Sơn, xã Lưu Vĩnh Sơn, huyện Thạch Hà khai thác đất vượt công suất cho phép 63%. Ngày 24/7/2024, UBND tỉnh Hà Tĩnh đã ban hành quyết định xử phạt hành chính đối với Công ty CP Vận tải và Xây dựng 2/9 số tiền 300 triệu đồng. Tuy nhiên, đến cuối tháng 10/2024, doanh nghiệp này vẫn chưa thực hiện nghĩa vụ tài chính.

Năm 2022 - 2023, hai mỏ đất san lấp khác của Công ty TNHH Hoàng Tuấn Khanh và Công ty CP Cơ giới và Xây dựng 5/3, cũng tại xã Lưu Vĩnh Sơn, huyện Thạch Hà đều bị phạt vi phạm hành chính về hành vi khai thác vượt công suất.

Cụ thể: Mỏ đất của Công ty CP Cơ giới và Xây dựng 5/3 được cấp phép khai thác tổng trữ lượng 700.000m3 với công suất khai thác hàng năm 80.000m3. Tuy nhiên, năm 2022, công ty này lại khai thác lên đến gần 96.000m3, vượt công suất 19%. Mỏ đất san lấp Bắc Sơn 2 của Công ty TNHH Hoàng Tuấn Khanh cũng được ngành chức năng xác định khai thác vượt công suất lần lượt từ 17% lên đến 79% (năm 2023).

“Không những khai thác vượt công suất, Công ty CP Vận tải và Xây dựng 2/9 và Công ty CP Cơ giới và Xây dựng 5/3 còn bị phạt hành chính về hành vi chiếm đất nông nghiệp là đất trồng rừng sản xuất”, ông Phan Tuấn Cường, chuyên viên Phòng TN-MT huyện Thạch thông tin.

Địa phương thứ 2 trở thành điểm “nóng” để thất thoát tài nguyên là thị xã Kỳ Anh. Giai đoạn 2022 - 2023, mỏ đất ở phường Hưng Trí của Công ty CP Thương mại tổng hợp Xây dựng Hòa Bình khai thác vượt công suất 104%. Đồng thời, doanh nghiệp này còn khai thác vượt ra ngoài ranh giới khu vực được phép khai thác với tổng diện tích khoảng 16.897m2. Khối lượng đất đào ở khu vực ngoài ranh giới mỏ được cấp khoảng 142.558m3, ước tính giá trị khoáng sản gần 6,3 tỷ đồng.

Cơ quan chức năng Hà Tĩnh xác định, doanh nghiệp này có dấu hiệu vi phạm theo quy định tại Điều 227, Bộ luật Hình sự. Vì vậy, UBND tỉnh Hà Tĩnh ban hành Quyết định số 2368/QĐ-UBND, về việc chuyển hồ sơ vụ vi phạm hành chính trong khai thác khoáng sản tới cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Hà Tĩnh để truy cứu trách nhiệm hình sự đối với Công ty CP Thương mại tổng hợp Xây dựng Hòa Bình.

Để xảy ra tình trạng nhiều mỏ khai thác khoáng sản vượt công suất, ông Phan Tuấn Cường, chuyên viên Phòng TN-MT huyện Thạch Hà thừa nhận huyện sơ suất.

“Đúng ra cái này huyện phải phát hiện được nhưng do trước nay chưa có tình trạng khai thác vượt công suất nên huyện đã chủ quan”, ông Cường nói, đồng thời cho biết, thực trạng khai thác khoáng sản vượt công suất cho phép của các mỏ khoáng sản ở Thạch Hà chưa từng xảy ra. Duy chỉ có năm 2022 và 2023, các mỏ chớp thời cơ cấp vật liệu làm cao tốc Bắc - Nam nên liều lĩnh khai thác ồ ạt, bất chấp quy định pháp luật, hoặc có thể doanh nghiệp khai thác vượt công suất mà không biết nhưng cũng không loại trừ việc một số chủ mỏ vì lợi nhuận trước mắt vẫn cố tình vi phạm.

Phát hiện vi phạm thông qua báo cáo thuế

Việc phát hiện vi phạm pháp luật về khai thác khoáng sản vượt công suất ở Hà Tĩnh thời gian qua không phải do quá trình kiểm tra, kiểm soát của địa phương, cơ quan chức năng liên quan mà dựa trên cơ sở số liệu sản lượng khai thác theo kê khai nộp thuế tài nguyên, phí bảo vệ môi trường do Cục Thuế Hà Tĩnh cung cấp. Từ đó, Sở TN-MT Hà Tĩnh lấy căn cứ rà soát, tham mưu UBND tỉnh xử phạt vi phạm hành chính.

Tức là, ngành chức năng Hà Tĩnh kiểm soát trữ lượng, công suất khai thác của các mỏ khoáng sản trên địa bàn căn cứ vào số liệu của… cơ quan thuế. Trong khi, thực tế còn có tình trạng doanh nghiệp, đơn vị bán khoáng sản ra ngoài nhưng không xuất hóa đơn nên số liệu thống kê chỉ dựa vào hoá đơn, kê khai nộp thuế là không thể chính xác. Tình trạng khai thác vượt công suất, thậm chí ngoài phạm vi được cấp phép dẫn đến thất thoát tài nguyên, thất thu thuế Nhà nước, "chảy" về túi doanh nghiệp.

Trao đổi về nội dung này, đại diện Sở TN-MT Hà Tĩnh cho biết, để có giải pháp quản lý thất thoát khoáng sản, Sở sẽ tiếp tục phối hợp với các sở, ngành, địa phương tăng cường công tác kiểm tra, giám sát các đơn vị được cấp phép khai thác khoáng sản trên địa bàn quản lý, kịp thời xử lý hoặc tham mưu cơ quan có thẩm quyền xử lý nghiêm các vi phạm (nếu có) theo quy định. Trường hợp phát hiện các cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có dấu hiệu sai phạm về hình sự trong hoạt động, khai thác khoáng sản thì kịp thời chuyển hồ sơ cho cơ quan công an điều tra, xử lý theo quy định.

Ngoài ra, Sở sẽ phối hợp với Sở Xây dựng và các cơ quan, đơn vị, địa phương liên quan rà soát, đánh giá cụ thể nguồn cung, phương án nâng công suất đối với các mỏ khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường đã được cấp phép và nhu cầu dự báo đến năm 2030, để xây dựng kế hoạch đấu giá quyền khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường bảo đảm đáp ứng nhu cầu thị trường, phù hợp với công suất, thời hạn khai thác.

Đồng thời, đôn đốc, yêu cầu các đơn vị khai thác khoáng sản lập hồ sơ nâng công suất khai thác nhằm đáp ứng nhu cầu thị trường; tham mưu UBND tỉnh xử lý các hồ sơ nâng công suất khai thác của các đơn vị khai thác khoáng sản theo quy định.