Bạn tôi, một bác sĩ ngoại khoa rất giỏi ở bệnh viện tuyến trung ương, tay nghề ở mức chuyên gia. Từ nhiều năm nay, cứ ngày nghỉ ra trực anh đi mổ ở các bệnh viện huyện thuộc ngoại thành. Cuối tuần, anh đi mổ ở các tỉnh xa, thỉnh thoảng tham gia các đoàn khám từ thiện hay phẫu thuật nhân đạo cũng ngoài giờ. Đi mổ “dạo” suốt nhiều năm như vậy nhưng phải đến tuổi gần 50, anh mới tích góp mua được chiếc xe ô tô chưa đến một tỉ đồng.
Có tới 48% bác sĩ phải đi làm thêm như thế!
Đó là con số khảo sát thực hiện năm 2015, đăng trên The Oxford Academy, tiến hành điều tra 483 bác sĩ tại 10 bệnh viện công ở bốn tỉnh miền Bắc (Hải Phòng, Hà Nam, Thái Nguyên) và miền Nam (TP.HCM).
251 bác sĩ không đi làm thêm ngoài giờ, chiếm 52% con số khảo sát, thu nhập của họ chỉ vỏn vẹn từ bệnh viện trả, cụ thể tính theo con số trung bình gồm:
5,21 triệu = Tiền lương cơ bản.
1,50 triệu = Tiền trực, tiền làm ngoài giờ, thưởng.
2,90 triệu = Tiền quỹ tự chủ bệnh viện.
9,61 triệu = Tổng số thu nhập.
Có 232 bác sĩ đi làm thêm ở một cơ sở y tế công hoặc tư khác, gọi là “hành nghề kép – dual practice”, chiếm tỉ lệ 48%, mỗi tháng họ thu nhập thêm 7,81 triệu đồng.
Bác sĩ ở Việt Nam đi làm thêm ngoài giờ vì đói. Ngược lại, trên khắp thế giới, bác sĩ đi kiếm thêm ngoài giờ để làm giàu. Châu Âu cho phép bác sĩ nhà nước cộng tác với bệnh viện tư, phòng khám tư. Ví dụ, Áo và Ireland gần 100%, Anh khoảng 60% bác sĩ đi kiếm tiền. Phần Lan, Thuỵ Điển và Nauy cũng phổ biến. Hy Lạp và Bồ Đào Nha cấm cho đến cuối thế kỉ trước, sau đó lệnh cấm được gỡ bỏ. Hiện nay bác sĩ bệnh viện công đã thoải mái đi làm ngoài giờ.
Mỹ có những bác sĩ làm tới 5 cơ sở y tế. Trung Quốc có thuật ngữ “hành nghề đa địa điểm”, chủ trương nhằm khuyến khích bác sĩ hành nghề ở nhiều nơi. Chính phủ ban hành luật khuyến khích các bác sĩ tuyến trên thường xuyên cộng tác với các cơ sở y tế tuyến dưới, bao gồm trung tâm y tế thị trấn, trạm y tế thôn bản, trung tâm dịch vụ y tế cộng đồng…, để cung cấp các dịch vụ y tế và sức khỏe. Cách làm này rất tốt, bởi nó phát huy thế mạnh của bác sĩ, tăng thu nhập cho bác sĩ, đồng thời giảm bớt khó khăn cho người dân khi đi khám chữa bệnh.
Tại sao lại phải khuyến khích bác sĩ làm thêm?
Lí do đầu tiên, đó là vấn đề “tiền đâu”, tức là thu nhập của bác sĩ. Ví dụ, bác sĩ bệnh viện công ở Trung Quốc thu nhập khoảng 20 nghìn nhân dân tệ/tháng, nhưng khi hợp tác làm ngoài giờ với nhiều cơ sở y tế, thu nhập có thể lên tới 200 nghìn NDT/tháng. Ở các quốc gia bác sĩ làm thêm thường là tăng gấp đôi thu nhập. Bác sĩ ở Phnom Penh (Campuchia) đi làm thêm tăng thu nhập 90%, trong khi ở Thái Lan là 55%.
Người Việt lương chính chỉ là phụ! Lương của bác sĩ tại các bệnh viện công, quá thấp, như lương của tôi hiện tại được 8,9 triệu đồng. Điều này bắt buộc tôi hay các đồng nghiệp khác phải đi làm thêm ngoài giờ, lấy nguồn thu nhập phụ đó làm chính. Bác sĩ, lí tưởng nhất vẫn là cộng tác với các phòng khám tư nhân, hoặc đi mổ dạo cho các bệnh viện tuyến dưới.
Cứ thế, bác sĩ phải vật lộn kín thời gian, sáng đi làm con chưa kịp thức, đêm về con đã ngủ say, không mấy ai có những ngày nghỉ cuối tuần. Bác sĩ chẳng thể chạy Grap, chẳng thể làm Shipper. Chẳng lẽ, cứ phải để nhân viên y tế làm những việc họ không thể làm như chạy xe ôm, ship hàng, bán rau như đã từng xảy ra trong thời gian vừa rồi, mới thấy hài lòng hay sao?
Lí do thứ hai, đó là sử dụng tối ưu và hiệu quả cơ sở vật chất trang thiết bị. Không bệnh viện nào trang bị đủ tất cả máy móc và phương tiện hiện đại nhất. Nếu không có sự liên kết, bệnh viện sẽ chỉ thực hiện được số ít kĩ thuật. Bản thân tôi quan sát thấy, tất cả những bác sĩ chuyên khoa 1, chuyên khoa 2, cao học, nội trú, nghiên cứu sinh trong thời gian học đều thực hiện kĩ thuật rất tốt, nhưng về cơ sở chỉ 5 năm sau họ quên hết vì không có máy.
Nhiều năm trước, chúng tôi cũng đã “thử nghiệm” mô hình, cứ mỗi khi có bệnh nhân, tôi làm hồ sơ bệnh án đầy đủ rồi cùng ê kíp đưa bệnh nhân đến các bệnh có máy để triển khai kĩ thuật, ngược lại chúng tôi cũng đón nhận nhận các ê kíp khác tới làm. Kết quả rất ngoạn mục.
Có lần chúng tôi điều trị cho bệnh nhân là một cán bộ cao cấp về hưu, ông sửng sốt, vẫn kĩ thuật đó ông đi nước ngoài phải trả gần trăm triệu mà thất bại và đau đớn, trong khi chúng tôi làm thành công và ông không hề đau, số tiền chi trả có hơn 3 triệu đồng. Rất nhiều bệnh viện máy chủ yếu đắp chiếu, không sử dụng hết công suất, lí do không có bệnh nhân và không có người làm.
Ngược lại, có những bệnh viện bác sĩ thực hiện kĩ thuật rất tốt, nhưng lại không có máy. Để giải quyết vấn đề này, theo tôi, cách tốt nhất là cho phép bác sĩ hành nghề đa địa điểm.
Lí do thứ ba, đó là nâng cao năng lực chuyên môn, bác sĩ đi làm thêm cũng là truyền dạy kiến thức. Làm bác sĩ bắt buộc phải học suốt đời. Đồng nghiệp chính là những người thầy. Không có bệnh viện nào đủ hết chuyên gia ở mọi lĩnh vực. Nếu như chuyên gia ở viện này sang bệnh viện khác cộng tác làm việc, đó là phương cách truyền dạy kiến thức rất tốt, không chỉ mở rộng và nâng cao chất lượng dịch vụ, mà còn nâng cao tay nghề cho bác sĩ ở cơ sở y tế đó.
Lí do thứ tư, đó là người bệnh được hưởng dịch vụ chất lượng, rút ngắn thời gian chờ đợi, giảm chi phí rất nhiều. Tôi đã chứng kiến bệnh nhân ở những tỉnh miền núi, họ mắc bệnh hiểm nghèo, để chẩn đoán và trị đòi hỏi phải có những bậc thầy về y thuật, để mổ xẻ phải có những bàn tay vàng thực sự.
Để về các bệnh viện trung ương, họ sẽ phải chi số tiền rất lớn, ngoài tiền khám chữa bệnh, còn có tiền ăn ở của những người đi theo.
Các bệnh viện tuyến cuối, với tình trạng quá tải, nhiều bệnh nhân chờ đến lượt mình được phẫu thuật hay can thiệp, có khi bệnh đã diễn biến nặng không qua khỏi. Bế tắc. Nhưng khó khăn sẽ được giải quyết đơn giản bằng cách bệnh viện tuyến cơ sở hợp tác với các bác sĩ giỏi, chiều thứ 6 họ đi, ngày thứ 7 khám chữa bệnh và mổ xẻ, chủ nhật lại trở về.
Tạo điều kiện để bác sĩ đi làm thêm
Điều 14 của Luật viên chức quy định rõ viên chức được phép đi làm thêm, nhưng phải có sự đồng ý của người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập. Còn theo Bộ luật Lao động, người lao động làm thêm không quá 200 giờ một năm.
Nếu bắt bác sĩ phải xin phép giám đốc và chỉ làm 200 giờ liệu có phù hợp? Năm 2022, tổng số ngày làm việc 250, nghĩa là bác sĩ được nghỉ 105 ngày thứ Bảy và Chủ nhật, 10 ngày lễ Tết. Nếu trực tua 6, theo luật bác sĩ được nghỉ bù ít nhất 61 ngày nữa. Ngoài ra, bác sĩ còn có ngày phép, ví dụ tôi có 18 ngày nghỉ. Giả sử trừ lễ Tết, còn lại tất cả các ngày khác bác sĩ đều đi làm thêm ngày 8 giờ, vậy tổng thời gian bác sĩ có thể đi làm thêm là (105 + 61 + 18) x 8 = 1.472 giờ. Chưa kể, các bác sĩ thường sau giờ hành chính, họ sẽ ra phòng khám làm vào các buổi tối.
Theo tôi bác sĩ chỉ được làm thêm 200 giờ là không phù hợp! Tôi mong rằng, tới đây cơ quan chức năng hãy “cởi trói” cho bác sĩ, để những người có chứng chỉ hành nghề được quyền được quyền tự do làm thêm ngoài giờ, được phép kí hợp đồng với nhiều cơ sở y tế.
Bác sĩ buổi tối có thể đàng hoàng đi làm phòng khám, ngày ra trực hay thứ Bảy và Chủ nhật có thể khám chữa bệnh ở trạm y tế xã phường, ở các trung tâm y tế quận huyện, cộng tác làm thêm ở các bệnh viện hạng 3 và hạng 2, thậm chí các chuyên gia đến làm thêm ở các bệnh viện hạng 1 và bệnh viện trung ương tuyến cuối.
Đừng để bác sĩ phải trốn/lén/cắp giờ/qua mặt!
