Biến tướng Halloween: Phản cảm, ám ảnh

Halloween 2022 phủ tang thương Hàn Quốc khi 153 người tử nạn, hàng trăm người bị thương do chen lấn, giẫm đạp tại khu phố Itaewon của Seoul. Tại Việt Nam, lễ hội này cũng dấy lên lo ngại có thể xâm hại tâm hồn trẻ thơ khi văn hoá ngoại lai du nhập này bị biến tướng.

Trao đổi với PV Tri thức và Cuộc sống, PGS.TS Trần Thành Nam, Chủ nhiệm Khoa Các Khoa học giáo dục (Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội) và PGS.TS Lâm Bá Nam, Chủ tịch Hội Dân tộc học và Nhân học Việt Nam đưa quan điểm có tính cảnh báo về văn hóa ngoại lai du nhập.

Quá đà “hấp thụ” văn hóa ngoại lai

- Văn hóa ngoại lai du nhập và biến tướng như Halloween 2022 với hình ảnh rùng rợn, kinh dị gây phản cảm trong giới trẻ hiện nay cần được rung hồi chuông cảnh báo?

PGS.TS Trần Thành Nam: Lễ hội Halloween với ý nghĩa nhằm tưởng nhớ những người đã chết bao gồm cả các vị thánh trong Kitô giáo Phương Tây. Ngày lễ cho phép mọi người đối mặt với nỗi sợ hãi bằng sự hài hước và vui nhộn.

Tuy nhiên, khi du nhập về Việt Nam, nhiều nơi chỉ bắt chước những hình thức biểu hiện bên ngoài, biến nó thành những hành động phản cảm, gây sốc cho xã hội và coi nó như một cách thức để giải toả những ẩn ức bên trong. Việc này hoàn toàn không nên.

Bất cứ lễ hội du nhập nào cũng phải tôn trọng văn hoá bản địa. Ví dụ đưa một lễ hội nước ngoài vào không gian Việt Nam, trường học… phải tôn trọng thuần phong mỹ tục của đất nước đó. Làm gì thì làm không được đi trái với những giá trị và gây hại cho cộng đồng.

Thực tế có tình trạng trẻ nhỏ và phụ nữ sau đêm Halloween có tỉ lệ cao gặp ác mộng khi bị truy đuổi, bị tấn công… bởi những sinh vật kỳ dị do những trò dọa ma một cách quá trớn trong lễ hội. Làm thế nào để cho tất cả mọi người đều vui vẻ chứ đừng hành động tạo ra cơn hoảng sợ với người khác chỉ để phục vụ cho sự khoái chí của bản thân mình.

- Có hay không du nhập văn hóa trong lễ hội của các nước, chúng ta mới chỉ bắt chước hình thức, mà xem nhẹ ý nghĩa, văn hóa lễ hội?

PGS.TS Trần Thành Nam: Dẫn lại ví dụ nhóm bạn trẻ hoá trang Halloween bằng việc nằm giả chết rồi đắp chiếu, cắm nhang ở giữa phố đi bộ Nguyễn Huệ (TPHCM), tôi cho rằng đây là cách làm trò phản cảm, gây sốc cho xã hội.

Muốn trở thành công dân toàn cầu, chúng ta cần hiểu biết về phong tục tập quán cũng như các lễ hội của các quốc gia khác. Khi học hỏi hay cập nhật với các nền văn hoá đó, mọi người hãy hiểu ý nghĩa những câu chuyện đằng sau đó. Ở Mexico có lễ hội của người chết, mà chúng ta có thể đã xem trong hoạt hình Coco hay lễ hội xá tội vong nhân của người Việt. Những lễ hội đó đều mang những bài học ý nghĩa cho những người còn sống.

Ở nước ta, đa số không hiểu rõ văn hoá trong lễ hội của các nước mà chỉ bắt chước hình thức. Đến lúc nhập vào văn hoá của mình không mang ý nghĩa nhân văn của các nước nhà, và ngày càng giật gân.

Chỉ nên hội nhập, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại

- Có ý kiến cho rằng, du nhập văn hóa vào Việt Nam cần phải chọn lọc tinh hoa, tránh biến tướng, dị hợp?

PGS.TS Lâm Bá Nam: Halloween là một loại hình văn hóa ngoại lai, khi du nhập vào Việt Nam đã nảy sinh một số vấn đề cần xem xét. Chúng ta đồng ý hội nhập văn hóa nhưng chỉ nên hội nhập và tiếp thu những gì được coi là tinh hoa văn hóa nhân loại. Tinh hoa nhưng phải phù hợp với văn hóa Việt Nam. Du nhập những thứ mang tính kinh dị, ma quái làm tổn thương tình cảm con người hoàn toàn không được. Nhất là sự biến tướng từ văn hóa ngoại lai lại được tích hợp trong hệ thống giáo dục.

Như Halloween vừa qua, một số nhà trường cũng tổ chức. Các trường quốc tế họ tổ chức thì lại chuyện khác, nhưng trong hệ thống giáo dục phổ thông mà đưa vào cần phải đặc biệt cân nhắc về mặt văn hóa, phải gắn liền với triết lý giáo dục đang triển khai.

- Do lo ngại sự ảnh hưởng xấu của biến tướng văn hóa ngoại lai như Haloween, một số phụ huynh đề xuất cấm tổ chức trong nhà trường, có nên?

PGS.TS Trần Thành Nam: Muốn giáo dục ra công dân toàn cầu cần để các em hội nhập với thế giới, có nhận thức văn hoá toàn cầu... và du nhập lễ hội là một phương thức. Khi hội nhập một lễ hội cần học hỏi các bài học văn hoá, ý nghĩa của lễ hội.

Cuộc sống hàng ngày, chúng ta khó nói với trẻ về các chủ đề như cái chết, linh hồn, ma quỷ… thì Haloween như một cơ hội để trao đổi thẳng thắn về những điều này, rút ra những bài học để mỗi người tự đương đầu với những mảng tối của nhân cách hay là một cách kết nối với những người thân đã mất để biết sợ, tự răn mình sống nhân ái, tử tế hơn… chứ không phải là những trò dọa ma bằng những hình ảnh máu me, kinh dị hay "đắp chiếu" giả chết.

Có sự thả lỏng để văn hóa ngoại lai xâm nhập?

- Ở góc độ quản lý, cơ quan chức năng cần có biện pháp thế nào?

PGS.TS Lâm Bá Nam: Có tình trạng văn hóa ngoại lai đưa vào nhưng lại không có sự can thiệp, định hướng. Từ thảm họa ở Hàn Quốc và một số hiện tượng trong nước nhưng không thấy các cơ quan chức năng ngành văn hóa và giáo dục lên tiếng cho thấy, sự thả lỏng để văn hóa ngoại lai có tính không lành mạnh xâm nhập vào giới trẻ Việt Nam.

Điều này rất nguy hại, ta phải chọn lọc và cần có tiếng nói của các nhà chuyên môn và cả lĩnh vực quản lý nhà nước. Nếu ta để tràn lan và tự do, giới trẻ tiếp thu một cách thiếu định hướng, trong khi lại có yếu tố ma mị, mê tín không phù hợp.

PGS.TS Trần Thành Nam: Cơ quan chức năng phải có quy định nhất định trong việc tham gia các lễ hội. Có thể xếp vào hành vi gây rối nếu để ở nơi đông người khiến nhiều người hoảng loạn. Ngoài ra hành vi như vậy liệu có phù hợp với văn hoá không, có gây tác hại tới cộng đồng không, cần phải có quy định cụ thể hơn nữa để đảm bảo hành vi ứng xử văn minh với không gian lễ hội.

Để văn hóa hướng đến giá trị, không mê tín dị đoan, phản cảm cần phải có biện pháp quản lý chặt chẽ hơn.

Xin trân trọng cảm ơn!