Trong hành trình đầy gian khổ kể từ khi rời bến cảng Nhà Rồng ngày 5/6/1911 để đi tìm đường cứu nước, giải phóng dân tộc khỏi ách thực dân, đế quốc, người thanh niên yêu nước Nguyễn Tất Thành đã bôn ba nhiều quốc gia trên thế giới.
Tuy nhiên, nước Nga ngày nay, hay Liên Xô trước đây có lẽ là điểm dừng chân đặc biệt để lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc hoàn thiện và củng cố vững chắc hơn những luận điểm cơ bản trong con đường giải phóng dân tộc Việt Nam. Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 là bước chuyển căn bản trong lịch sử thế giới, đem đến cho nhân dân các nước thuộc địa và phụ thuộc trên thế giới hy vọng mới để giải phóng dân tộc mình.
Chính vì vậy, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, ngày 30/6/1923, sau khi vượt qua nhiều khó khăn, đã đặt chân được tới mảnh đất Nga, đặt chân đến thành phố Petrograd, nay là thủ đô phương Bắc St. Petersburg của Nga. Thời điểm đó từ Pháp đi Liên Xô là việc cực kỳ nguy hiểm, nhất là đối với người dân thuộc địa của Pháp. Do chính quyền Pháp vẫn duy trì chính sách thù địch với nhà nước Xô viết non trẻ nên từ Paris đến Moskva chỉ có một con đường là qua nước Đức, cường quốc duy nhất lúc đó thiết lập mối quan hệ bình thường với Liên Xô.
Tại Viện Lưu trữ lịch sử chính trị - xã hội quốc gia Nga (RGASPI) ở thủ đô Moskva còn lưu giữ tấm thị thực nhập cảnh lần đầu tiên vào nước Nga do đại diện Cộng hòa XHCN Liên bang Xô viết Nga cấp cho Bác dưới cái tên Cheng Vang, nghề nghiệp thợ chụp ảnh, vào ngày 25/6/1923. Bằng tấm thị thực này, Nguyễn Ái Quốc đã được đưa xuống chiếc tàu biển mang tên nhà cách mạng Karl Liebknecht để rời cảng Hamburg đến cảng Petrograd của Liên Xô và sau đó một thời gian Người lên xe lửa đi Moskva.
Nhân 110 năm ngày Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước, các phóng viên Việt Nam công tác tại LB Nga đã quyết định đi tìm bến cảng, nơi lần đầu Bác đặt chân đến ở St. Petersburg, nơi ghi dấu sự kiện Bác Hồ lần đầu đến Liên Xô. Để làm được điều ý nghĩa này, chúng tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của chính quyền thành phố, cụ thể là Ủy ban Đối ngoại thành phố St. Petersburg.
Phó Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại thành phố St.Petersburg, ông Vyacheslav Kalganov, người trực tiếp tổ chức chuyến canô đưa các phóng viên chúng tôi đến bến cảng nơi Bác cập bến Petrograd, cho biết: “Những người bạn Việt Nam đề nghị chúng tôi tìm địa điểm nơi mà trên con tàu Karl Liebknecht, Hồ Chủ tịch - lúc đó là Nguyễn Ái Quốc lần đầu tiên đến St. Petersburg. Đây quả là một bài toán khó vì chúng tôi không biết tường tận năm 1923 Hồ Chủ tịch đến bến cảng nào, do vào thời điểm đó nội chiến ở Nga vừa kết thúc, Cộng hòa Xô viết vẫn chưa được công nhận và mối quan hệ với thế giới bên ngoài rất ít ỏi”.
Quả thực sau gần 100 năm, sứ mệnh này không hề đơn giản, song nhờ mối quan hệ tốt với nhà chức trách địa phương, ông Kalganov đã tìm đến với bạn mình là ông Petr Parinov, Giám đốc Cảng vụ St. Petersburg. Dù như vậy thì việc tìm ra bến cảng trong thời gian ngắn vẫn khó khăn vì cụm cảng St. Petersburg rất rộng lớn, với 33 cầu cảng, diện tích mặt nước quản lý lên tới 600 km2. Cũng cần biết thêm, để xin cho ca nô được đi đến bến cảng đó thôi cũng cần được sự cho phép của nhiều cơ quan chức năng quản lý, chứ chưa nói đến việc có thể đặt chân lên cầu cảng.
Theo ông Aleksandr Morozov, chuyên viên Cảng vụ St. Petersburg, người trực tiếp cùng ông Kalganov đưa chúng tôi đến thăm cảng, Bác Hồ đã đến cảng St. Petersburg xuất phát từ con tàu Karl Liebknecht. Tra cứu trong hệ thống dữ liệu đăng kiểm, họ thu được ảnh, xác định lai lịch con tàu và biết rằng con tàu này ban đầu có chức năng chở hàng, sau đó kiêm cả chức năng chở khách.
Thử tìm qua Internet, chúng tôi cũng thấy tàu Liebknecht đóng tại nhà máy đóng tàu Howaldtswerke của Đức, hạ thủy ngày 19/2/1900, đóng xong ngày 25/4/1900, với công năng chở hàng. Chính nhờ xác định rõ những đặc điểm của con tàu, kết hợp với hệ thống dữ liệu cảng vụ, mới có thể phát hiện ra cầu cảng, nơi Karl Liebknecht cập bến năm 1923. Và Cảng vụ St. Petersburg đã xác định đó là cảng Vũng Gutuev, ở quận Kirov.
Khi nhóm phóng viên chúng tôi tiếp cận cảng Vũng Gutuev, một phần những công trình cũ đã được phá đi để xây mới. Bến cảng trông không có gì đặc biệt, chỉ là một cảng xếp dỡ hàng hóa thông thường nằm trong hệ thống cảng St. Petersburg khổng lồ. Ông Morozov cho biết bến cảng này được Sa hoàng Piotr Đại đế khánh thành năm 1713. Tuy nhiên, tại cảng vẫn còn những phần chưa cải tạo, ở đó chúng tôi có thể thấy cầu cảng cũ cũng như những bờ kè trước đây.
Phó Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại thành phố St.Petersburg Kalganov khẳng định: “Thật tiếc là theo thời gian, những công trình cũ đã bị phá đi để xây mới, song chúng ta đã tận mắt thấy bến cảng và bờ kè cũ xây dựng hơn 150 năm trước, thời kỳ trước Cách mạng Tháng Mười, mà Nguyễn Ái Quốc thời trẻ đã đến và thấy”. Ông cũng bày tỏ “trái tim tôi cảm thấy rung động bởi chúng tôi cảm nhận được những gian khổ khi Nguyễn Ái Quốc từ Paris đến Hamburg để từ đó đến Petrograd. Và chúng ta đã có thêm một bước tiến nữa để xác định địa điểm tưởng nhớ Người”.
Trao đổi với phóng viên TTXVN, ông Kalganov cũng kể thêm một câu chuyên cảm động. Phó Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại thành phố St.Petersburg cho biết ông lần đầu biết đến sự kiện Bác Hồ ngày 30/6/1923 đặt chân tới Petrograd là khi đọc sách về tiểu sử Hồ Chủ tịch để chuẩn bị cho cuộc gặp với Chủ tịch Quốc hội Việt Nam Nguyễn Thị Kim Ngân. Khi đó là tháng 10/2017. Trong cuộc gặp Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân, ông Kalganov đã đề xuất cùng tổ chức sự kiện kỷ niệm 95 năm ngày Bác Hồ lần đầu đến St. Petersburg vào năm sau đó. Ông kể: “Bà Kim Ngân nhìn tôi với đôi mắt quan tâm và chấp nhận đề nghị của tôi.
Tôi đề xuất tiến hành sự kiện này, liên hệ với Thành phố Hồ Chí Minh của các bạn và thế là dự án đầu tiên của Ủy ban Đối ngoại thành phố St.Petersburg với tên gọi ‘Kỷ niệm 95 năm ngày Nguyễn Ái Quốc đến Petrograd’ ra đời”. Chính nhờ dự án này, đoàn đại biểu đầu tiên của Đảng Cộng sản Việt Nam, do đồng chí Nguyễn Thiện Nhân, khi đó là Bí thư Thành ủy Hồ Chí Minh đã thăm St. Petersburg vào dịp 19/5/2018. Và đến dịp 30/6/2018, một đoàn đại biểu St. Petersburg đã đi thăm Thành phố Hồ Chí Minh.
Ông Kalganov cũng lần đầu tiên được đến thăm nước Việt Nam anh em. Ông Kalganov chia sẻ tiếp: “Đến nay, chúng tôi đã thực hiện dự án thứ tư với Việt Nam ‘Hai thế kỷ hữu nghị, hai thập kỷ hợp tác’, và chúng tôi đang nghĩ xem dự án thứ năm sẽ là gì…sau đó sẽ đến dự án thứ sáu … Ông bộc bạch: "Nhìn chung hy vọng mối quan hệ hữu nghị của chúng ta sẽ được tăng cường và con cháu chúng ta cũng sẽ thân tình với nhau giống như chúng ta hiện nay”.
Phó Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại thành phố St.Petersburg cũng bày tỏ ý định sẽ tiếp tục tìm địa điểm Bác Hồ đã lưu lại ở St. Petersburg, “có tin nói Người đã sống 1 tuần, có tin nói Người đã sống ở đây 2 tháng” vì “chúng tôi rất quan tâm tới việc này”.
Thời tiết cũng ủng hộ chúng tôi trong hành trình tìm nơi Bác lần đầu đặt chân lên mảnh đất Xô viết khi trời nắng đẹp suốt chuyến đi trên sông Neva, dù cho một ngày trước và sáng hôm đó trời mưa tầm tã. Bởi vậy, dù chưa thể trực tiếp đặt chân lên cầu cảng nơi Bác lần đầu tiên tới Nga, do phải được cơ quan chức năng cho phép, song tất cả chúng tôi đều cảm thấy xúc động và tự hào./.
